Black lives matter: ‘Racisme bestaat in allerlei vormen, maar is een wereldwijd probleem'
Het begon met betogingen vanwege de dood van George Floyd door politiegeweld in Minneapolis, maar de Black Lives Matter-protesten verspreiden zich snel over heel Amerika. Dagelijks gaan door heel het land duizenden mensen de straat op. We vroegen Amerika-deskundige Sara Polak hoe dat komt. ‘Na Ferguson zes jaar geleden is de beweging meer georganiseerd. En Trump gooit met zijn communicatie olie op het vuur.’
‘De Amerikaanse geschiedenis is één lang verhaal van racisme en strijd daartegen,’ zegt amerikanist Sara Polak, ‘en deze protesten zijn daar een logische volgende fase in.’ ‘Heel in het algemeen gesproken is racisme – het idee dat er een hiërarchie bestaat op basis van ‘ras’, waarbij witte mensen superieur zouden zijn aan zwarte – ontstaan toen Europese ontdekkingsreizigers naar andere continenten voeren en daar mensen tegenkwamen die er anders uitzagen dan zij,’ legt Polak uit. Dat idee heeft zich met het kolonialisme mee over de hele wereld verspreid, en is op verschillende plekken op allerlei manieren tot uiting gekomen.
Klein en onmachtig gehouden
‘In de VS kreeg het idee van witte superioriteit vanaf het begin onder meer de vorm van raciale slavernij. Mensen met “één druppel zwart bloed” of meer konden op basis daarvan tot slaaf gemaakt worden,’ vertelt Polak Later, na 1863, veranderde het systeem: zwarte Amerikanen waren geen slaaf, maar tweederangsburger, meestal zonder stemrecht en met het risico om gelyncht te worden, zeker in het Zuiden. Polak: ‘In feite was het een soort terreurregime, waardoor zwarte gemeenschappen onmachtig gehouden werden. Het vaak excessieve en meestal straffeloze politiegeweld tegen zwarte mensen dat we nu nog steeds zien, is een voortzetting van die historische lijn, waarin zij als groep voortdurend collectief bedreigd, ontmenselijkt en in het nauw gedreven worden.’
"De Amerikaanse geschiedenis is één lang verhaal van racisme en strijd daartegen. Deze protesten zijn een logische volgende fase."
Olie op het vuur
Zes jaar geleden waren er rellen en protesten in Ferguson, naar aanleiding van de dood van Michael Brown - ook door politiegeweld. Die protesten waren belangrijk, stelt Polak, onder meer omdat toen de Black Lives Matter-beweging ontstaan is. ‘Die biedt een nieuwe infrastructuur voor verzet tegen racisme en vooral racistisch politiegeweld. Nu slaat de vlam wellicht extra heftig in de pan door de druk van de coronacrisis en de instorting van de economie, waardoor de zwarte gemeenschap in verhouding heel zwaar geraakt wordt. En in tegenstelling tot president Obama toen, gooit Trump nu olie op het vuur met zijn communicatie,’ aldus Polak. Er was en is in de VS een grote maatschappelijke onderstroom van witte Amerikanen die de hiërarchie willen herstellen waarin zij superieur zijn. ‘Trump geeft die beweging alle ruimte.’
Wereldwijd racisme
Racisme komt wereldwijd op allerlei manieren voor, zie bijvoorbeeld het schandaal rondom etnisch profileren bij de Belastingdienst hier. Je ziet duidelijk dat veel van de grieven van de Amerikaanse betogers resoneren met ervaringen van mensen hier, ook al ziet de precieze maatschappelijke expressie van racisme er in Nederland anders uit dan in de VS – zoals mijn Karwan collega Fatah-Black terecht analyseert.’
"Er is een grote witte onderstroom in de Amerikaanse maatschappij die terug wil naar de hiërarchie waarin zij superieur zijn. Trump geeft die beweging alle ruimte."
Een ander belangrijk verschil is volgens Polak dat het discours over racisme in de VS verder ontwikkeld is dan in Nederland. ‘Onder andere doordat er meer zwarte wetenschappers zijn die er onderzoek naar doen, is er in de VS meer taal om racisme te analyseren en bespreken. Maar tegelijkertijd zijn ongelijkheden die rechtstreeks voorkomen uit de slavernij en de Jim Crow-wetten – de wetten die rassenscheiding oplegden op lokaal en deelstaatsniveau in de Verenigde Staten van Amerika na 1880, red. - nog alomtegenwoordig.’ Polak verwijst naar het virale filmpje van Amy Cooper. Deze witte vrouw bedreigt een zwarte man door de politie te bellen en te zeggen “een Afro-Amerikaan bedreigt mijn leven”. Polak: ‘Zo’n man, die enkel vogels aan het kijken was en Cooper gevraagd had haar hond aan te lijnen, weet vanaf zijn vroegste jeugd dat deze situatie zijn leven concreet in gevaar brengt. Er zijn in de Amerikaanse geschiedenis al duizenden mannen zoals hij gelyncht op basis van een beschuldiging van een witte vrouw, en het kan nog steeds gebeuren.’
Redactie: Marieke Epping