Wat MH17 ons leerde over internationaal rampenonderzoek
Het onderzoek naar de vliegramp met de MH17 was het meest omvangrijke dossier dat de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) ooit op zich nam. Gemakkelijk was het niet, maar het leverde wel een hoop waardevolle lessen op voor internationaal rampenonderzoek, vertelt crisisdeskundige Sanneke Kuipers van het Institute of Security and Global Affairs.
Les 1: Wees je bewust van een ‘organisatie-infarct’
‘De OVV had in 2014 zo’n zeventig mensen in dienst. Toen de MH17 werd neergehaald, kreeg de organisatie ineens een geweldig grote taak op haar bord. Ze moest een vliegramp gaan onderzoeken met veel Nederlandse slachtoffers, die ook nog eens had plaatsgevonden in een actief oorlogsgebied. Bovendien kwamen de slachtoffers uit meerdere landen, en kon de uitkomst van het onderzoek grote geopolitieke implicaties hebben. Daar was de organisatie simpelweg niet op voorbereid, want er waren in totaal bijna 250 mensen nodig om het onderzoek uit te voeren. Alle andere onderzoeken gingen in de ijskast, en er moest veel expertise van buiten worden ingehuurd. Het is dus belangrijk dat ook buitenlandse onderzoeksraden zich blijven realiseren: een groot incident kan ieder moment gebeuren, dus houd je contacten met externe experts altijd warm.’
Verdachten voor de rechter
Vlucht MH17 werd op 17 juli 2014 uit de lucht geschoten boven oorlogsgebied in Oost-Oekraïne. Alle 298 inzittenden kwamen om, onder hen waren 196 Nederlanders. Uit onderzoek bleek dat het vliegtuig was neergehaald door een Buk-raket van Russische makelij. Op 9 maart start in Nederland een rechtszaak tegen vier verdachten: drie Russen en één pro-Russische Oekraïner.
Les 2: Sluit geen enkele hypothese bij voorbaat uit
‘Veel andere onderzoeken naar grote rampen of aanslagen vinden grotendeels achter de schermen plaats. Dat geeft rust voor de onderzoekers, maar is tegelijkertijd wel een voedingsbodem voor samenzweringstheorieën. De OVV besloot het anders aan te pakken. Ze gingen zo transparant mogelijk te werk en besloten alle mogelijke verklaringen te onderzoeken, ook de verklaringen die überhaupt niet erg aannemelijk leken. Wás het vliegtuig wel neergeschoten? En zo ja, kon het niet zo zijn dat het Oekraïense leger wellicht de dader was, en niet de pro-Russische rebellen? Geen enkele alternatieve hypothese, hoe onwaarschijnlijk ook, werd zomaar naar de prullenbak verwezen, maar uiteindelijk wel met grondige onderbouwing verworpen. Dat heeft de steun voor het onderzoek waarschijnlijk flink vergroot.’
Les 3: Werk aan een duidelijke publieksstrategie
‘De OVV deed er alles aan om nabestaanden zo snel mogelijk duidelijkheid te geven. Zo zette de organisatie een scherpe deadline voor het onderzoek. Dat legde veel druk op de organisatie, maar straalde ook uit dat er kosten noch moeite werden gespaard om de toedracht te achterhalen. Een goed voorbeeld is de cockpit van de MH17, die volledig werd nagebouwd uit de brokstukken die in Oekraïne waren gevonden. Op die manier kon de hele wereld zien hoe de raket is ingeslagen. Het was een unieke en kostbare reconstructie, maar wel een goede showcase voor andere grootschalige onderzoeken die wellicht nog in de toekomst zullen plaatsvinden. Het geeft nabestaanden en sceptici het vertrouwen dat de onderzoeksorganisatie alles in het werk heeft gesteld.’
Tekst: Merijn van Nuland
Mail de redactie
Meer lezen?
Dit interview is gebaseerd op een artikel dat Sanneke Kuipers onlangs schreef samen met Ellen Verolme en Erwin Muller, die beiden eerder voor de OVV werkzaam waren. Erwin Muller is momenteel decaan van de Faculteit Governance and Global Affairs. Het artikel verschijnt dit jaar in het Journal of Contingencies and Crisis Management.