‘Trigger warning: hier wordt literatuur gelezen!’
Op de Good Practice Day Talen, de nascholingsdag Moderne Vreemde Talen/Nederlands, georganiseerd door het Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing (ICLON) van de Universiteit Leiden, verzorgde dr. Kokkie van Oeveren (Vrije Universiteit Amsterdam) de openingslezing. In haar lezing zette zij uiteen wat intercultureel bewustzijn is en waarom juist literaire teksten geschikt zijn voor onderwijs dat hierop is gericht.
Trigger warnings
Van Oeveren begon als vakdidactica Griekse en Latijnse taal en cultuur toepasselijk met het verhaal van Pluto en Proserpina en de negatieve gevoelens die dit verhaal bij een Amerikaanse studente naar boven had gebracht. Proserpina wordt ontvoerd door Pluto en tegen haar wil tot zijn vrouw gemaakt. De studente die dit verhaal moest lezen voor een van haar colleges was zelf slachtoffer van seksueel geweld geweest. Ze had daarom moeite met dit verhaal, maar kreeg geen gehoor bij haar docent. The Columbia Daily Spectator, de universiteitskrant van de University of Columbia (VS) schreef een opiniestuk hierover met als titel 'Our identities matter in Core classrooms’. Naar aanleiding van dit opiniestuk ontspon zich een felle discussie op internet en in kranten over de noodzaak van het aangeven van trigger warnings bij literatuur.
Intercultureel bewustzijn
Teksten met een lange geschiedenis worden tegenwoordig vaker als aanstootgevend beschouwd, zoals het bovengenoemde verhaal van Pluto en Proserpina, het sprookje Doornroosje of de opera Carmen. Van Oeveren geeft aan dat door de verschillende uitingen te bespreken, te analyseren en door zelf te experimenteren met taal, leerlingen hun eigen en andere culturen beter leren te begrijpen en er respectvoller mee leren om te gaan. Intercultureel bewustzijn komt bij alle talen aan de orde. Juist literaire teksten uit andere culturen en tijden kunnen derhalve gebruikt worden om dit intercultureel bewustzijn vorm te geven.
Het ITHAKA-instrument
In het onderzoek van Van Oeveren wordt de thuisreis van Odysseus gebruikt als metafoor voor de reis die een leerling en een docent maken aan de hand van een Latijnse of Griekse tekst naar reflectie op het eigene en het vreemde. Met het ITHAKA-instrument, een vakdidactische tool, is het voor docenten mogelijk om literaire teksten in te zetten gericht op het (verder) ontwikkelen van het intercultureel bewustzijn van leerlingen.
Workshops
Na de openingslezing konden de deelnemers verschillende workshops volgen. Een daarvan was de workshop ‘Presenteren met het presentatiespel’, een interactieve workshop waarin kennis werd gemaakt met het Presentatiespel, een set met meer dan vijftig opdrachtkaarten aan de hand waarvan leerlingen verschillende onderdelen van het presenteren oefenen.
In de workshop ‘Het Schrijflab. Creatief schrijven met leerlingen’ door Anouk ten Peze (Universiteit van Amsterdam/Het Schoter) kon je ervaren hoe het is om creatief te schrijven en ideeën op te doen die je meteen in je eigen les kunt toepassen.
Hoe kun je literatuur in onder- en bovenbouw integreren? Dit kwam aan de orde in de workshop van Ewout van der Knaap (Universiteit Utrecht). Uitgangspunt is dat je literatuur in veel gevallen goed aan communicatieve situaties kunt koppelen. Er werden voorbeelden besproken om een curriculum in te richten en daarbij een doorlopende leerlijn te hanteren.
Tekst: Louise de la Motte/Juan Espinola y Vázquez
Fotografie: Arend Jan Hermsen