Tycho de Graaf: geef altijd antwoord op de vraag
Als A bitcoins bij B heeft geparkeerd en B gaat failliet, vallen deze dan in of buiten de boedel? Met dit soort vraagstukken houdt Tycho de Graaf zich bezig.
De Graaf is universitair hoofddocent burgerlijk recht, met technologie als aandachtsgebied, en werkte voorheen als advocaat bij NautaDutilh. 'Als ik zo'n onderzoek doe naar bitcoins, wil ik zelf zo goed mogelijk doorgronden waar het over gaat. Dan kijk ik filmpjes op YouTube en lees ik technische boeken.'
Dat Tycho de overstap zou maken van de advocatuur naar de wetenschap was achteraf geen grote verrassing. 'Destijds hielp ik collega Piet Sippens met een kort geding. De voorzieningenrechter in die zaak was Jongeneel. Het was een interessant juridisch probleem, dat ging over of je nog tekort kunt schieten als de garantie is afgelopen. Piet was niet op kantoor toen het vonnis bij ons op de fax binnenkwam. "Kun je het lezen en me dan bellen?", vroeg hij mij. Ik belde hem en vertelde hoe fraai ik Jongeneels formulering vond over hoe het aflopen van de garantie zich verhield tot het leerstuk van de non-conformiteit, en dat ons dat tijdens een bodemprocedure erg goed uit zou komen. Piet was vooral benieuwd of we de zaak hadden gewonnen. Het antwoord was nee. Ik denk dat zich misschien toen al aftekende welke kant ik op zou gaan.'
Tycho de Graaf begon in 1992 met zijn studie aan de rechtenfaculteit in Leiden. Hij specialiseerde zich in civiel en bedrijfsrecht. Hierna werkte hij twintig jaar bij NautaDutilh. Eerst in het transport- en ondernemingsrecht, daarna bij de IT-sectie. 'Margreet Blaisse (die inmiddels president is van de rechtbank Gelderland) vroeg mij eind 2000 of ik interesse had om met haar de IT-sectie in Amsterdam te versterken. Nadat ik daar een paar jaar had gewerkt, vroeg ze me of ik wilde promoveren. Die vraag verraste me, maar mijn eerste reactie was een volmondig ja. NautaDutilh heeft mij daar vervolgens in gesteund, ook financieel.'
Naast drie dagen werken, tijdens zijn promotieonderzoek bij professor Hans Franken, bracht Tycho veel tijd door op de universiteit. 'Daar daalde de rust op me neer.' Sinds 2017 is dit zijn dagelijkse werkomgeving – op de begane grond verre van rustig, want in het Kamerlingh Onnes Gebouw bruist het van de levendige vibes van studenten, maar in zijn werkkamer op de tweede verdieping merkt hij daar weinig van.
Als inmiddels universitair hoofddocent besteedt Tycho een kleine twee derde van zijn tijd aan onderwijs. Dat ligt hem: ook toen hij bij NautaDutilh werkte stond hij regelmatig voor groepen studenten, bedrijfsjuristen, advocaten en rechters. 'Ik geef nu les in burgerlijk recht, in de bachelor- en (advanced) masteropleidingen. Ik vind het elke keer weer leuk om mensen op te leiden en te enthousiasmeren. Bijvoorbeeld in het privatissimum technologie en recht dat ik vorig jaar gaf aan een groep van zo’n twintig masterstudenten en waarin mijn ervaring met en onderzoek naar technologierecht goed combineerde met mijn onderwijs. Binnen een week moeten zij een paper schrijven en daarover een presentatie houden. Ik heb wel eens de opdracht gegeven om een beslagrekest te maken voor het leggen van beslag op bitcoins. De opgeleverde stukken en de discussies daarover helpen mij weer in mijn onderzoek.'
Artificial Intelligence
De resterende tijd besteedt hij aan onderzoek. Blockchain, bitcoins, smart contracts: zijn lijst van publicaties over de juridische implicaties van technologische innovaties groeit snel. 'Nu wil ik vaker samen met anderen onderzoek doen. Zo ben ik op dit moment bezig met het SAILS-project: een multidisciplinair onderzoek over Artificial Intelligence. Collega's van ondernemingsrecht en ik kijken naar het gebruik van AI in de boardroom. Hoe zit het met aansprakelijkheid en vertegenwoordiging als AI bestuurders adviseert of zelfs zelfstandig rechtshandelingen verricht? Binnen het onderzoek werken we onder andere samen met het LUMC. Want ook in de medische wereld zal steeds meer gebruik worden gemaakt van AI. Is een arts in de toekomst misschien wel aansprakelijk als hij AI níet heeft ingezet? Daarbij is het vaak ook van belang dat je als beslisser – in welke tak van sport dan ook – kunt zien op basis waarvan het AI-model tot een bepaalde beslissing is gekomen. Dat is Explainable Artificial Intelligence. We zijn nu bezig gezamenlijke onderzoeksvragen te formuleren. Ook de informatici van het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS) zijn hierbij aangesloten. Samen kijken we wat verder in de toekomst, want deze technologie is nog in opkomst.'
Zelf bitcoins overmaken
'Tegelijkertijd ben ik ook bezig met meer klassieke juridische vraagstukken die op dit moment voor de praktijk relevant zijn. Een actueel onderwerp is het gebruik van bitcoins. Wat gebeurt er bijvoorbeeld als organisatie A bitcoins bij B heeft geparkeerd en B failliet gaat. Vallen deze in of buiten de boedel? In het ene geval krijg je waarschijnlijk niets, in het andere krijg je bitcoins terug. Recent hebben we hierover gesproken, tijdens een internationale workshop in Oxford over het gebruik van digital assets. Als ik zo’n onderzoek doe naar bitcoins, wil ik zelf zo goed mogelijk doorgronden waar het over gaat. Dan zit ik filmpjes te kijken op Youtube en technische boeken te lezen. We hebben zelf bitcoins aangeschaft en naar elkaar overgemaakt om te zien hoe het werkt. De screenshots daarvan maken het onderzoek voor onze lezers ook begrijpelijker.'
Luxe
Tycho heeft nog steeds veel aan zijn ervaringen bij NautaDutilh. 'Ten eerste: geef antwoord op de vraag. Dat is iets wat ik daar heb geleerd. Klanten komen met een vraag en die verwachten daar van jou als advocaat een concreet antwoord op. Ten tweede heb ik geleerd om onder druk veel te presteren. Ten derde: analytische vaardigheden. Het grootste verschil tussen NautaDutilh en de universiteit? Als advocaat moet je in korte tijd een concreet antwoord vinden op een vraag van een klant. Als wetenschapper heb je de luxe om langer na te denken over problemen die je zelf bedenkt. Daardoor kan ik nu verder kijken dan die afgebakende, actuele vraagstukken. Maar ik vind het heel belangrijk dat de wetenschap zich ook bezighoudt met vragen die nú spelen. Door mijn werk als rechter-plaatsvervanger en arbiter houd ik voeling met de praktijk. Die wisselwerking tussen theorie en praktijk is voor mij cruciaal. Omdat wetenschap niet alleen vernieuwend moet zijn, maar ook relevant.'