Schuldhulpverlening vraagt om samenwerking
Steeds meer Nederlanders krijgen tijdens hun leven te maken met schulden. Tijdens de Leiden Leadership Lunch op vrijdag 27 september 2019 stond daarom het thema schuldhulpverlening centraal.
Daan Hoefsmit (oud-bestuursvoorzitter van het CAK en programmadirecteur schuldenproblematiek en digitale inclusie bij het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en Jelmer Schalk (universitair docent bij het Instituut Bestuurskunde) lieten hun licht schijnen op dit thema.
Hoefsmit signaleerde in zijn verhaal een aantal belangrijke ontwikkelingen in het denken over schulden. Waar de overheid voorheen uitging van het adagium dat ieder mens "regie heeft over zijn eigen leven", wordt er nu steeds meer vanuit gegaan dat mensen dit wellicht zouden moeten hebben, maar dat niet ieder mens dit heeft. Dat betekent veel voor hoe schuldhulpverlening georganiseerd is. Het betekent namelijk dat we niet alleen maar kunnen kijken hoe we mensen uit de schulden kunnen krijgen, maar ook moeten kijken naar hoe we schulden kunnen voorkomen. Daarbij betekent deze verandering in denkwijze dat we niet alleen naar de burger zelf als “schuldenaar” moeten kijken als het om schulden aankomt, maar ook hoe de overheid haar rol in de schuldhulpverlening invult.
Ingewikkeldheid van schuldhulpverlening
Wat schuldhulpverlening een ingewikkeld domein maakt, is dat samenwerking over organisatiegrenzen heen onontkoombaar is. Dat heeft verschillende redenen. Allereerst vanwege informatie over burgers die in de schulden zitten. Hoefsmit gaf aan dat lang niet alle burgers die schulden hebben, in beeld zijn bij de overheid. Veelal heeft een gemeente weer andere burgers in beeld dan bijvoorbeeld het CAK of de Sociale Verzekeringsbank, voorbeelden van grote uitvoeringsorganisaties. Informatie-uitwisseling tussen zulke organisaties is gebonden aan allerlei wet- en regelgeving (denk bijvoorbeeld aan de AVG), waardoor organisaties goed moeten samenwerken om relevante informatie te kunnen uitwisselen. Ten tweede staan schulden zelden op zichzelf, maar gaan ze vaak gepaard met bijvoorbeeld gezondheidsproblemen. Dat betekent dat burgers met schulden te maken hebben met een veelvoud aan instanties, die soms niet van elkaar weten dat ze met dezelfde burger van doen hebben. Ten derde is het belangrijk te realiseren, zo betoogde Hoefsmit, dat bij zo'n 60% van de schulden, de overheid de schuldeiser is. Overheidsorganisaties hebben dus een dubbele rol als het aankomt op schulden. Enerzijds zijn zij een grote veroorzaker van schulden, anderzijds hebben zij een belangrijke rol in het oplossen en voorkomen van schulden bij burgers.
Leadership
Dr. Jelmer Schalk kon op basis van zijn onderzoek in het sociaal domein aanvullen welke factoren helpen bij de succesvolle samenwerking tussen organisaties. Waar Hoefsmit al schetste dat de overheid eigenlijk een dubbelrol vervult binnen de schuldhulpverlening, vulde Schalk aan dat het belangrijk is dat organisaties die willen samenwerken op het gebied van schuldhulpverlening goed nadenken over hoe ze doublering kunnen voorkomen. Oftewel, hoe zorgen ze ervoor dat er wel op een goede manier informatie gedeeld wordt maar tegelijkertijd niet op verschillende plekken hetzelfde werk wordt gedaan? Goede samenwerking vraagt daarbij om vertrouwen tussen organisaties. Hier komt publiek leiderschap om de hoek kijken. Leiderschap speelt hierbij namelijk een belangrijke rol, op verschillende plekken in de organisatie. Professionals moeten weten wie zij binnen andere organisaties kunnen benaderen als samenwerking vereist is. Ze moeten daarbij proberen om niet alleen voor hun eigen organisatie te denken maar worden in toenemende mate gevraagd om ook na te denken hoe ze een burger bijvoorbeeld naar een andere organisatie kunnen verwijzen. Van leidinggevenden wordt ook leiderschap gevraagd, bijvoorbeeld om over de eigen organisatiegrenzen heen te kijken en samenwerking te zoeken met organisaties in het publieke en private domein. Dat betekent dat leiderschap in het teken staat van het verbinden van organisaties en het zoeken naar gezamenlijk draagvlak om samen op te trekken.
Schuldenlab070
Een mooi voorbeeld van waar goede samenwerking tussen veel verschillende organisaties in de schuldhulpverlening toe kan leiden, vinden we in Den Haag binnen het Schuldenlab070. Onder deze paraplu vallen verschillende projecten die gericht zijn op het zowel voorkomen, als het verhelpen van schulden. In dit programma werken publieke organisaties samen met het bedrijfsleven, bijvoorbeeld met banken. Hoewel de organisaties soms individueel verschillende doelen hebben, proberen ze in dit samenwerkingsverband gezamenlijk op te trekken om een gemeenschappelijk doel te bereiken: Den Haag schuldenvrij maken. Op steeds meer plekken in Nederland zijn soortgelijke initiatieven te zien.
Schulden kosten de samenleving geld en hebben een grote impact op het leven van burgers. Hoefsmit en Schalk lieten zien dat juist om deze complexe en ingrijpende problematiek aan te pakken, samenwerking en verbindend leiderschap essentieel is.
Text: Eduard Schmidt