Neanderthalers wisten wat ze deden bij het maken van lijm
Lijm is belangrijk in ons dagelijks leven: het houdt van alles bij elkaar, van schoenen tot mobiele telefoons en zelfs satellieten. Maar lijm is geen moderne uitvinding, de neanderthalers gebruikten het al om handvatten aan hun stenen gereedschap te maken. Leidse onderzoekers ontdekten dat neanderthalers bewust lijm van berkenbast maakten, omdat het beter hecht dan natuurlijk beschikbare lijmsoorten.
Er zijn veel verschillende natuurlijke materialen die als lijm gebruikt kunnen worden: hars van bomen, bijenwas en zelfs een natuurlijk voorkomende variant van petroleum, bitumen. Neanderthalers kenden deze materialen en maakten er gebruik van. Maar ze maakten ook een geheel nieuwe substantie. Door berkenbast te verhitten onder specifieke omstandigheden, maakten ze berkenteer. De teer of pek werd vervolgens gebruikt om stenen gereedschap aan houten handvatten vast te maken. Zoals bij het vuurstenen werktuig dat recent in de Noordzee is gevonden waar nog sporen van berkenpek op zaten.
Berkenpek is sterker
Onderzoekers van de Universiteit Leiden en de TU Delft maakten verschillende soorten neanderthaler-lijm, en testten deze om te bepalen wat een goede neanderthaler-lijm zou zijn. Ze maten onder andere het effect van verhitting op de vloeibaarheid en hardheid van de materialen. Hieruit bleek dat berkenpek veel sterker was dan de andere natuurlijke lijmsoorten. Dat verklaart waarom neanderthalers berkenteer maakten ondanks het ingewikkelde en tijdrovende productieproces: het was het beste materiaal voor het bevestigen van gereedschappen.
Moeite doen voor betere lijm
De resultaten geven nieuw inzicht in het leven van de neanderthalers, en de technologische keuzes die zij maakten. In eerder onderzoek maakten de Leidse onderzoekers berkenteer zoals de neanderthalers het maakten, met enkel gereedschappen en technieken uit het Paleolithicum, om zo meer te ontdekken over deze oude techniek. ‘In die experimenten onderzochten we hoe neanderthalers lijm maakten,’ zegt promovendus Paul Kozowyk. ‘Nu wilden we weten waarom ze zoveel moeite deden om een geheel nieuwe lijmsoort te maken, terwijl er gemakkelijker alternatieven beschikbaar waren in de natuur.’ De neanderthalers, zo concluderen Kozowyk en zijn collega’s, wogen het veel lastigere productieproces af tegen de veel betere hechtingseigenschappen. Zij waren dus in staat om een technologische keuze te maken gebaseerd op hun kennis van de hechtingseigenschappen van een materiaal.
Het onderzoek werd uitgevoerd door een team van Leidse en Delftse onderzoekers, bij het Delft Aerospace Structures and Materials Laboratory (DASML), en is op 29 oktober 2019 gepubliceerd in het Journal of Human Evolution.
Foto boven: replica's van vuurstenen gereedschappen, die met berkenteer zijn vastgezet in houten handgrepen.
Tekst: Marieke Epping
Beeld: Paul Kozowyk
Mail de redactie