Materialen van toen bevatten lessen voor nu
De studie van oude materialen en de manier waarop ze gemaakt zijn, levert baanbrekende inzichten in het verleden op. Bovendien is het samenspel tussen mensen en materialen voor onze huidige maatschappij zeer relevant, betoogt Ann Brysbaert, hoogleraar 'Ancient Technologies, Crafts and Materials' bij de faculteit Archeologie. Oratie op 25 oktober.
Oude technologie relevant voor de huidige maatschappij? Je bedoelt zeker nieuwe technologie, zoals digitale? Nee, hoogleraar Ann Brysbaert heeft het wel degelijk over het maken en gebruiken van voorwerpen in samenlevingen van duizenden jaren vóór het begin van onze jaartelling. Het bestuderen van eeuwenoude voorwerpen, gebouwen en vervaardigingsprocessen levert praktische én filosofische handvaten op voor ons moderne leven. In haar oratie laat Brysbaert dit zien door voorbeelden uit haar onderzoek te geven, gebaseerd op drie pijlers: materialen, technologie en crafts. (Craft is een wat smaller begrip dan ambacht, aangezien het betrekking heeft op 'met de hand gemaakt'.)
Maximaal hergebruik
Wij zijn gewend om veel spullen na gebruik weg te gooien, maar op dat punt kunnen we nog veel leren van mensen die in vroeger tijden leefden. Brysbaert vertelt hoe minutieus onderzoek aan gevonden materialen op een archeologische site laat zien dat duizenden jaren geleden materialen op innovatieve manieren werden hergebruikt. Waren in het Griekenland in de Late Bronstijd (1300 v.C. – 1200 v.C.) bewoners van een huis bijvoorbeeld uitgekeken op hun muurschilderingen, dan werd het pleisterwerk gestript en opnieuw gebruikt in vloeren. Ander voorbeeld: in een werkplaats in een oud-Grieks paleis uit de 13e eeuw v.C. werden metaalresten, glazen kralen, blauw pigment en (in de oven) stukjes pleisterwerk gevonden. Er zijn aanwijzingen dat metaalrestjes die na verhitting in glaspasta belandde, vervolgens door glasbewerkers konden worden gebruikt. Die blauwe glaspasta kon, omgezet in een blauw pigment, weer op schilderingen worden aangebracht. De stukjes pleisterwerk in de oven werden wellicht, zo blijkt uit andere bronnen, opnieuw gebruikt als steuntjes van smeltkroezen vanwege hun hoge hittebestendigheid. Alle vondsten bij elkaar duiden erop dat er in deze ruimte en in deze samenleving, maximale aandacht was voor hergebruik van materialen.
Ontwikkeling van technologie
Brysbaert bespreekt in haar oratie ook haar fascinatie voor de ontwikkeling van technologieën in lang vervlogen tijden. 'Samenwerking', zegt ze, 'zo toont archeologisch onderzoek aan, blijkt een belangrijke drijfveer voor innovatie te zijn. Juist op plekken waar het slecht gaat, komen mensen bij elkaar en verzinnen w creatieve oplossingen. Ook hierin schuilt een "les" voor de moderne mens: we hebben elkaar nodig om te vernieuwen en ons te ontwikkelen.'
Crafting als onderschatte vaardigheid
Brysbaert ziet een overeenkomst tussen de ambachten in de oudheid en de crafting van nu: het is een activiteit die veelal gezamenlijk wordt beoefend. Mensen leren van elkaar terwijl ze producten maken. Crafting vroeger en nu geeft mensen ook een identiteit: we identificeren ons met de dingen die we maken. Het bestuderen van crafting en de processen die daarmee verbonden zijn, is daarom ook van waarde in onze moderne maatschappij.
Iets maken en de daarmee gepaard gaande kennis van materialen, zijn onderschatte vaardigheden, vindt Brysbaert. 'We worden opgeleid om te denken en ons hoofd te gebruiken, maar niet meer om te doen, te maken, te bewegen of te spelen.' De archeologische bestudering van maken, van elkaar leren en elkaar appreciëren om wat we kunnen en doen, herinnert ons aan het grote belang van deze vaardigheden.
Tekst: Jan Joost Aten
Mail de redactie