Prestigieuze Breakthrough Prize voor eerste foto van zwart gat
‘De Oscars van de natuurwetenschappen’, worden ze ook wel genoemd: de Breakthrough Prizes in Life Sciences, Fundamental Physics and Mathematics. Het Event Horizon Telescope team dat de eerste foto ooit maakte van een zwart gat, wist de prijs dit jaar te winnen. Bij dit team waren ook vier Leidse astronomen aangesloten.
3 miljoen
In april 2019 presenteerde het Event Horizon Telescope (EHT) team met veel spektakel de eerste foto van een zwart gat ooit aan de wereld. Het team fotografeerde het natuurverschijnsel met de Event Horizon Telescope (EHT), een wereldwijd netwerk van acht radiotelescopen. De 347 wetenschappers van het team mogen het prijzengeld van 3 miljoen dollar gelijkelijk verdelen. Remo Tilanus van het Allegro instituut bij de Leidse Sterrewacht is project manager van de EHT en het geassocieerde ‘BlackHoleCam’ project. Hij is sinds 2013 verantwoordelijk voor de technische realisatie van de EHT en de voorbereidingen en coördinatie van de waarnemingen. Naast Tilanus vallen ook de Leidse Huib Jan van Langevelde, Wilfried Boland en Ciriaco Goddi in de prijzen (zie kader).
De Leidse wetenschappers
Remo Tilanus – Astronoom: Project-manager van de EHT en het geassocieerde 'BlackHoleCam' project (ERC Synergy grant) en lead van de Array Coordination and Readiness werkgroep.
Huib Jan van Langevelde – Hoogleraar Galactische radiosterrenkunde, tevens werkzaam bij JIVE, het Europees centrum voor VLBI in Dwingeloo: Eén van de leads van de EHT publicatie werkgroep.
Wilfried Boland – Directeur bedrijfsvoering Sterrewacht en voormalig uitvoerend directeur bij NOVA: Voormalig lid van het EHT-bestuur.
Ciriaco Goddi – Astronoom: Project Scientist van BlackHoleCam en secretaris van de EHT Science Council. Ook had hij de leiding over de dataverwerking voor ALMA, de belangrijkste telescoop binnen het hele netwerk.
Zwart gat in actie
‘Met de publicatie van de eerste foto is het project nog niet afgelopen,’ waarschuwt Tilanus. ‘Niet alle resultaten zijn namelijk al gepubliceerd.’ Momenteel werkt het team aan een foto van het zwarte gat in het centrum van onze eigen Melkweg. Ook willen ze de magnetische velden van het eerste zwarte gat, M87 in kaart brengen. ‘We denken namelijk dat deze velden een enorme straalstroom lanceren die als een vuurtoren uit het centrum van het gat komt.’ Verbeterde foto’s gemaakt door nog meer telescopen zullen volgend jaar misschien zelfs de oorsprong van de straalstroom laten zien.
‘We hopen op nieuwe fondsen om dit onderzoek voort te kunnen zetten,’ zegt Tilanus. ‘Ook hopen we nieuwe telescopen aan het netwerk toe toevoegen, zoals in Afrika. Een volgende grote uitdaging zou dan zijn om films te maken van een zwart gat. We verwachten namelijk dat de roterende gasschijf rond het zwarte gat en de daarin verankerde straalstroom verandert op een tijdschaal van slechts een paar dagen. Dat willen we graag vastleggen!’
De Breakthrough-prijzen
Jaarlijks worden drie Breakthrough Prizes uitgereikt voor de belangrijkste doorbraken in levenswetenschappen, fundamentele natuurkunde en wiskunde. De stichting die de prijzen toekent, is opgericht door Russische fysicus, zakenman en miljardair Yuri Milner. Ook Facebook-oprichter Mark Zuckerberg is lid van het oprichtingscomité. Voor elke prijs staat een bedrag van 3 miljoen dollar, ruim twee keer zoveel als er te winnen is bij een Nobelprijs. Niet alleen experimenteel geverifieerde natuurkunde maakt kans op een Breakthrough Prijs, ook theoretisch onderzoek komt in aanmerking.