Mastermind spelen om Alzheimer te ontrafelen
Om het ziekteverloop van de Ziekte van Alzheimer beter te begrijpen, is volgens Frédérique Kok een strategische en gestructureerde aanpak nodig: de Mastermindmethode. Met haar LUF-subsidie wil Kok data van hoge kwaliteit verzamelen om een wiskundig model maken dat het ontstaan van de ziekte kan herkennen en het ziekteverloop kan voorspellen.
Kraak de code
‘Door vergrijzing komt de ziekte van Alzheimer meer en meer voor,’ vertelt Kok. ‘Toch is er momenteel nog geen genezing mogelijk en kunnen we de diagnose vaak pas stellen als het eigenlijk al te laat is.’ Lang voordat symptomen als dementie ten tonele komen, zijn er echter al processen gaande die leiden tot de hersenschade die hiervoor verantwoordelijk is. ‘Wanneer we meer inzicht krijgen in deze vroege fase van de ziekte, biedt dit mogelijkheden om eerder een diagnose te stellen en zo de ziekte te vertragen of zelfs te stoppen.’
Dat inzicht wil Kok verkrijgen door gebruik te maken van de ‘Mastermind-onderszoeksmethode’. Haar groepsleider professor Liesbeth de Lange van het Leiden Academic Centre for Drug Research bedacht deze aanpak. ‘In het spelletje Mastermind moet je strategisch en gestructureerd te werk gaan om de code te achterhalen’, legt Kok uit. ‘Dat is precies wat ik wil gaan doen met de ziekte van Alzheimer.’ Kok gaat met behulp van diermodellen zoveel mogelijk data verzamelen over welke biologische stoffen op verschillende plekken in het lichaam aanwezig zijn tijdens de ontwikkeling van de ziekte over tijd. Een wiskundig model kan vervolgens zoeken naar relaties tussen de aanwezige stoffen en het stadium van Alzheimer waarin een patiënt zich bevindt. ‘Zo’n model kunnen we vervolgens hopelijk gebruiken voor het diagnosticeren van mensen voordat ze symptomen krijgen.’
Trends en relaties
Voor de pilotstudie zal Kok maar liefst 23 cytokines meten in de hersenen, het ruggenmergvocht en het bloed. ‘Cytokines zijn ontstekingseiwitten die een belangrijke rol spelen bij hersenontstekingen. Deze ontstekingen lijken een sleutelrol te spelen in het ontstaan van Alzheimer.’ Later zal Kok samen met haar collega’s van de Predictive Pharmacology-onderzoeksgroep de gegevens over cytokines combineren met vergelijkbare data van andere stoffen, zoals andere eiwitten en vetten. Belangrijk is dat de studie longitudinaal is, wat betekent dat de metingen bij ieder individu op een aantal achtereenvolgende tijdstippen worden herhaald. ‘Op die manier kunnen we echt het verloop van de ziekte bestuderen,’ zegt Kok. ‘En daarin hopen we trends te zien, maar ook relaties tussen de verschillende lichaamscompartimenten. Ook ben ik erg benieuwd naar de mogelijke verschillen in trends tussen de 23 soorten cytokines die we gaan meten.’
Losse stukjes of het complete plaatje
‘Ik vind dit onderzoek mooi vanwege de grote maatschappelijke relevatie: iedereen kent wel iemand die is getroffen door Alzheimer of dementie,’ vertelt Kok. ‘Het is mijn passie de moleculaire mechanismes van ziektes te ontrafelen. Zo hoop ik bij te dragen aan de mogelijke ontwikkeling van medicijnen.’ Hoewel Kok in ieder geval al fan is van de Mastermindmethode, maakt nog niet iedereen er gebruik van. ‘De duur van onderzoeksprojecten is vaak te kort en men kijkt te veel naar de losse stukjes. Op die manier los je complexe ziektes zoals kanker of Alzheimer niet op, omdat je inzicht mist in de onderlinge relaties tussen de verschillende factoren die samen een ziektebeeld veroorzaken.’ Met gestructureerde metingen en het wiskundig model, lukt dit hopelijk wel. ‘Deze subsidie betekent heel veel voor me. Dankzij het LUF kan ik nu de eerste stap nu zetten. Ik hoop dat hieruit weer nieuwe successen volgen, zowel de onderzoeksresultaten als opvolgende beurzen.’
Omslagfoto: Frédérique Kok (links) met haar groepsleider Liesbeth de Lange.
LUF-subsidie
Het doel van het Leids Universiteits Fonds (LUF) is het bevorderen van de bloei van de Universiteit Leiden. Dit doet het LUF onder meer door het verstrekken van subsidies voor wetenschappers en studenten van de Universiteit Leiden.
Kok ontvangt een LUF-projectbeurs van €25.000 uit het Den Dulk-Moermans Fonds dat onderzoek financiert naar gezondheid in de breedste zin van het woord.