Kosmische aurora verlicht de verbinding tussen twee clusters van sterrenstelsels
Op een miljard lichtjaar van de aarde is een gigantisch radiobrug ontdekt die twee clusters van sterrenstelsels verbindt. Uit de gloed van deze brug zijn magnetische velden waarneembaar. Dat ontdekten astronomen, waaronder Huub Röttgering en Reinout van Weeren van de Sterrewacht Leiden, met behulp van de LOFAR-radiotelescoop. Vandaag werden de bevindingen in Science gepubliceerd.
Het gaat om de clusters van sterrenstelsels Abell 0399 en Abell 0401. Astronomen ontdekten eerder al dat deze clusters met elkaar verbonden zijn, maar nog nooit namen ze radiogolven waar.
Clusters
In het universum is materie verdeeld langs een zogenaamd kosmisch web bestaande uit draadvormige structuren, oftewel filamenten. Op de plek waar zulke filamenten kruisen, vormen zich enorme concentraties van duizenden sterrenstelsels – ook wel clusters genoemd. Clusters van sterrenstelsels worden gezien als de grootste door zwaartekracht gebonden structuren in het universum. ‘Tot nu toe was een magnetisch veld in de filamenten die de clusters verbinden nooit eerder waargenomen,’ zegt Huub Röttgering. Waarnemingen met radiotelescopen hebben eerder wel een halo van radiostraling geobserveerd in de centrale gebieden van sommige clusters, wat het bestaan van een magnetisch veld bevestigde.
Aurora in het heelal
Ondanks dat ze immens zijn, zijn filamenten van het kosmische web extreem ijl en moeilijk te detecteren. De unieke gevoeligheid van LOFAR voor het detecteren van uitgebreide emissie was de sleutel om voor de eerste keer deze kosmische aurora in intergalactische filamenten waar te nemen.
Inzicht in de aard van deze radio-emissie en de impact ervan op de evolutie van de grote structuren in het heelal is een open uitdaging voor astrofysici. ‘We hopen in de toekomst ook nog meer van deze radiofilamenten te vinden,’ vertelt Reinout van Weeren. ‘Dan kunnen we begrijpen hoe magneetvelden ontstaan in het heelal.’
LOFAR
De internationale LOFAR-telescoop bestaat uit een Europees netwerk van radioantennes, die met elkaar verbonden zijn door een snel glasvezelnetwerk dat zich uitstrekt over zeven landen. LOFAR is ontworpen, gebouwd en wordt nu beheerd door ASTRON, met Exloo (Drenthe) als kernlocatie. LOFAR werkt door de signalen van meer dan 100.000 afzonderlijke dipoolantennes met elkaar te combineren. Krachtige computers verwerken de radiosignalen op zodanig wijze dat het lijkt of hij een 1900 kilometer grote ‘schotel’ vormt. Op lage frequentie is LOFAR ongeëvenaard als het op gevoeligheid en resolutie aankomt.
Bekijk de publicatie in Science – A radio ridge connecting two galaxy clusters in a filament of the cosmic web
Dit bericht is gebaseerd op het persbericht van INAF - het National Institute for Astrophysics in Italië - en de vertaling van ASTRON.
Deze studie werd gecoördineerd door Federica Govoni van het National Institute for Astrophysics (INAF) uit Cagliari. Onder de deelnemers in Nederland waren Emanuela Orru’ en Marco Iacobelli van ASTRON, Huub Röttgering en Reinout van Weeren van de Universiteit Leiden, Michael Wise van het Nederlands Instituut voor Ruimte-onderzoek (SRON) en onderzoekers van verschillende Europese instituten (in Italië, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Zweden, Engeland).