Jonge sterrenstelsels hebben ook al spiraalarmen, balken en ringen
Jonge sterrenstelsels zijn minder rommelig dan verwacht en blijken ook al spiraalarmen, balken en ringen te bevatten. Dat stelt een internationaal team van onderzoekers onder leiding van assistant professor Jacqueline Hodge. De jonge, ver van ons vandaan staande sterrenstelsels waren tot nu toe wazige stipjes, maar werden door de ALMA-telescopen in Chili voor het eerst in meer detail zichtbaar. De onderzoekers publiceren hun bevindingen binnenkort in The Astrophysical Journal.
10 miljard jaar oud
Naast Hodge waren ook Matús Rybák, Gabriela Calistro Rivera en Paul van der Werf vanuit de Leidse Sterrewacht betrokken. De onderzoekers zoomden in op het sterrenbeeld Oven (Fornax) aan de zuidelijke sterrenhemel. Ongeveer twintig jaar geleden ontdekten astronomen daar namelijk een nieuwe verzameling sterrenstelsels die slechts een paar miljard jaar na de oerknal waren ontstaan. Twintig jaar geleden waren de telescopen nog niet goed genoeg en zagen ze de sterrenstelsels op 10 miljard lichtjaar afstand alleen als vage vlekjes.
ALMA
De sterrenkundigen deden hun nieuwe waarnemingen met de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) in Noord-Chili. Dat is een verzameling radiotelescopen die op millimetergolflengten opereert en weinig last heeft van gas- en stofwolken rond verre sterrenstelsels.
Snelle stervorming
Voor de astronomen kwamen de balken, ringen en spiraalarmen als een verrassing. Ze dachten namelijk altijd dat dit soort regelmatige structuren alleen voorkomen bij volgroeide, min of meer tot rust gekomen sterrenstelsels en niet bij jonge sterrenstelsels.
De onderzoekers zijn vooral opgetogen over de balkvormige structuren. Balken zijn namelijk een soort buizen die gas naar het centrum van het sterrenstelsel leiden. Daardoor kunnen er snel nieuwe sterren ontstaan. Hoofdonderzoeker Jacqueline Hodge: 'We wisten al dat er snelle stervorming was, maar we konden het niet heel goed verklaren. Dankzij de balkvormige structuren is de snelle stervorming nu veel beter verklaarbaar.'
Duidelijke structuren
Eerder, in 2013, bekeken Jacqueline Hodge en collega's ook al hetzelfde stukje heelal. Toen ontdekten ze dat wat voorheen één sterrenstelsel leek, er vaak twee of meer waren. Nu, in 2019, zagen de astronomen voor het eerst duidelijke structuren.
In de toekomst willen de astronomen de jonge sterrenstelsels op meerdere momenten bestuderen. Zo krijgen ze een beeld van de bewegingen in de stelsels en kunnen ze hun hypothese over snelle stervorming toetsen.
Headerfoto
Links (ALMA/Jacqueline Hodge et al.): een afbeelding van het sterrenstelsel ALESS 17.1 op 10 miljard lichtjaar van ons vandaan. De afbeelding is gemaakt met de ALMA-telescopen. De langwerpige witte vlek duidt op een balkvormige structuur.
Rechts (ESO/P. Grosbøl): NGC1300, een vergelijkbaar balksterrenstelsel dat op slechts 61 miljoen lichtjaar van ons vandaan staat.
Dit NOVA-bericht staat ook op astronomie.nl