Nieuwscheckers vieren verjaardag met symposium en primeur
De Nieuwscheckers van de Universiteit Leiden bestaan tien jaar, en dat mogen we weten. Ze vierden het niet alleen met een symposium, maar ook met een primeur over de verspreiding van pulpnieuws.
Pulpnieuwssites met onbekende namen als Trendnieuws en Viraal Vandaag bereiken dankzij hun Facebookpagina’s miljoenen Nederlanders. Berichten van die pagina’s worden bovendien veel vaker gedeeld en geliket dan berichten van bekende nieuwsmedia als De Telegraaf, NOS en NU.nl. Meer dan vijf miljoen Nederlandse Facebookgebruikers hebben wel eens zo’n onbetrouwbare post geliket, gedeeld of becommentarieerd.
Dat blijkt uit het nieuwste onderzoek van Nieuwscheckers, de factcheckers van de Universiteit Leiden. Het factcheckerscollectief bracht het nieuws naar buiten op hun tiende verjaardag, die op 24 januari werd gevierd met een groot symposium over nepnieuws en de bestrijding daarvan. Daarbij waren factcheckers uit binnen- en buitenland aanwezig, maar ook vertegenwoordigers van Facebook, Google en andere geïnteresseerden.
Veel veranderd
In dat tienjarige bestaan van de Nieuwscheckers is er ontzettend veel veranderd, maakte journalistiekdocent Alexander Pleijter duidelijk in zijn openingswoord. In de beginjaren checkten de Leidse studenten voornamelijk lollige maar dubieuze wetenschappelijke bevindingen. Krijgen mannen echt een erectie als ze rotte eieren ruiken? En houdt het doorslikken van sperma vrouwen daadwerkelijk jong? Een voor een gingen dit soort overdreven nieuwtjes voor de bijl, vaak omdat het oorspronkelijke nieuws te sterk gepopulariseerd was of omdat de betreffende journalist de methodologie erachter niet voldoende begreep.
Langzaam maar zeker kreeg het werk van de studenten echter een serieuzere component. Zij bleven de nieuwsberichten natuurlijk kritisch lezen, maar keken ook steeds meer naar de impact van al dat pulpnieuws of regelrechte desinformatie. Wie maakt dat nieuws, waarom, en wat is het effect ervan op de democratie? Daaruit bleek onder andere dat hele Macedonische families grof geld verdienen aan fake news over gewelddadige asielzoekers en moslims, of over filantroop George Soros die vluchtelingen een creditcard zou geven bij hun overtocht naar Europa.
Weerslag pulpnieuws
Dat is problematisch, zegt Pleijters collega Peter Burger. De verspreiding van nepnieuws kan natuurlijk leiden tot haat tegen asielzoekers of moslims. Maar ook het grote aanbod van pulpnieuws heeft volgens Burger zijn weerslag op de mediaconsumptie van de Nederlandse burger. ‘Al die pulp vreet aandacht, waardoor het kwalitatief hoogstaandere nieuws erdoor ondersneeuwt. Bovendien haalt het advertentie-inkomsten weg bij mainstream media.’ Overigens lieten de Nieuwcheckers ook zien dat de inkomsten uit pulpnieuws inmiddels wel afnemen, waarschijnlijk omdat maatregelen van Facebook aanslaan.
‘Ook wij zijn ervan doordrongen dat we maatregelen moeten nemen tegen nepnieuws,’ zegt Edo Haveman, hoofd Publiek Beleid van Facebook Nederland. ‘En dat doen we dan ook. We halen nepaccounts neer, we ontnemen beruchte daders hun advertentie-inkomsten en we werken samen met factcheckers. Zo hopen we het ecosysteem gezonder te maken. Maar de daders vinden natuurlijk ook steeds nieuwe manieren om hun slag te slaan. Het blijft een wapenwedloop.’
Doorschieten
Tegelijkertijd wijst Haveman er ook op dat er een gevaar bestaat dat bedrijven daarin doorschieten. ‘Iemand kan het NRC Handelsblad lezen én kattenfilmpjes kijken, dat hoeft elkaar natuurlijk niet uit te sluiten.’ Dat beamen zijn mede-panelleden volmondig. ‘Kijk, de chef-kok van de Librije zal het ook jammer vinden dat zijn klanten wel eens naar de McDonalds gaan,’ zegt Gert-Jaap Hoekman, hoofdredacteur van NU.nl. ‘Maar mensen zijn nu eenmaal op zoek naar vermaak.’ En Arjan El Fassed (Google) voegt daar aan toe: ‘Zodra je pulpnieuws gaat verbieden, kom je in een grijs gebied terecht. Je wil de vrijheid van meningsuiting immers niet inperken.’
Eén ding is in ieder geval duidelijk: de discussie over de bestrijding van nepnieuws en pulp wordt in Nederland op een hoog niveau gevoerd, mede dankzij de jarenlange ervaring van de Nieuwscheckers. ‘Daarmee wil ik Peter Burger, Alexander Pleijter en hun studenten hartelijk feliciteren,’ zegt Jan Jagers, factchecker bij het Vlaamse medium Knack. ‘Mede dankzij dit prachtige project is Nederland een gidsland. In België zijn we nog lang niet zover.’
Tekst: Merijn van Nuland
Beeld: Taco van der Eb
Mail de redactie
Steun de Nieuwscheckers
In mei zijn de verkiezingen voor het Europese Parlement. Ongetwijfeld zullen politici in die periode weer van alles beweren waarvan je je afvraagt: klopt dat wel? Daarom willen de Nieuwscheckers natuurlijk gaan factchecken. Daarvoor hebben ze echter wel hulp nodig. Draag daarom bij aan de crowdfundingsactie.