In het spoor van Cleveringa
Hij is vooral bekend vanwege zijn protestrede tegen het ontslag van zijn Joodse leermeester Eduard Meijers. Maar wie was de man achter deze iconische figuur? Dat laat de reizende tentoonstelling ‘In het spoor van professor Rudolph Pabus Cleveringa’ zien. Van 16 januari t/m 30 maart te zien in de Oude UB in Leiden.
Intieme familiefoto’s, memoires, dagboeken, brieven, teksten van speeches, tekeningen van kamptaferelen en nog veel meer. De rondreizende tentoonstelling, die in 2018 voor het eerst te zien was in Cleveringa’s geboorteplaats Appingedam, belicht zowel het persoonlijke als professionele leven van deze beroemde Leidse hoogleraar Handelsrecht en Burgerlijk procesrecht. ‘De tentoonstelling wijst vooral ook op het noordelijke verhaal van Cleveringa’, vertelt gastconservator Marten van Harten die de expositie samenstelde. ‘We laten onder meer zien hoe Cleveringa zich liet inspireren door zijn jeugd in Appingedam en welke waarden hij wilde doorgeven aan zijn kleinkinderen.’ Bij de tentoonstelling is ook de filmdocumentaire 'De Damster Vrijheid van Professor Cleveringa' van De Verhalen van Groningen te zien. Hier de trailer:
Traditie burgerlijke vrijheid
Acht banieren loodsen de bezoekers door Cleveringa’s leven en werk. Cleveringa (1894-1980) werd geboren in het Groningse Appingedam waar zijn familie al generaties lang juristen, dominees en bestuurders voortbracht. Bezoekers van de tentoonstelling krijgen een inkijkje in het rijke familiearchief en stukken uit bijzondere collecties. Zo vergaarde een voorouder van Cleveringa, de 18e-eeuwse predikant Rudolph Pabus, handschriften van de Leidse medicus en botanist Herman Boerhaave. Cleveringa putte inspiratie uit de geschiedenis van Appingedam die een eeuwenoude traditie van burgerlijke vrijheid kende. Die inspiratie toonde hij ook in zijn Ex Libris, het embleem van zijn boekenverzameling. Deze verbeeldt het moment dat Appingedam in 1327 stadsrechten kreeg, toegekend door de vergadering van vrije Friezen bij de Upstalsboom.
Liefde voor scheepvaart
De vrijzinnig opgevoede Rudolph ging Rechten studeren in Leiden en promoveerde in 1919 cum laude bij zijn leermeester Eduard Meijers. Na zijn promotie verliet Cleveringa de universiteit en ging hij al snel aan de slag als jurist bij de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij (KNSM). In dit werk kwam zijn fascinatie voor vervoer en het recht samen. Zijn voorliefde voor de scheepvaart was ontstaan tijdens zijn jeugd in Appingedam, waar van oudsher handel werd gedreven met de landen rond de Oostzee, aldus Van Harten.
Collegeteksten
Toen Meijers hem in 1927 vroeg terug te keren naar Leiden als hoogleraar Handelsrecht en Burgerlijke procesrecht nam Cleveringa zijn expertise in zeerecht mee. Menig college en lezing begon met een aanvaring tussen schepen, aldus Van Harten. Cleveringa schreef zijn colleges vooraf nauwgezet uit en bewaarde bijna alles in zijn archief dat na zijn dood deels is overgedragen aan Universtaire Bibliotheken Leiden. De tentoonstelling laat enkele van zijn collegeteksten zien.
Verzet
Eén van de banieren is gewijd aan het verzet in de oorlog en Cleveringa’s protestrede op 26 november 1940 in het Academiegebouw. Cleveringa zag de rede als een gezamenlijke daad, waartoe de hoogleraren van de rechtenfaculteit bijna unaniem toe hadden besloten. Bovendien kon hij de rede uitspreken met de volmondige goedkeuring van zijn vrouw Hiltje Boschloo. Ze wist vooraf dat haar man, de vader van hun drie kinderen, hiervoor opgepakt kon worden hetgeen ook gebeurde. Van Harten: ‘Cleveringa zag zichzelf absoluut niet als held. In zijn afscheidsrede als hoogleraar staat hij vooral stil bij de standvastigheid van de mensen in zijn omgeving.’
Tekeningen kampgenoten
De expositie besteedt ook aandacht aan bekende en onbekende oorlogsslachtoffers. Zo zijn er diverse etsen van de kunstenaar Henri Pieck met wie Cleveringa een tijd in de gevangenis van Scheveningen zat. Na Scheveningen kwam Pieck in kamp Buchenwald terecht waar hij kampgenoten tekende. Enkele van zijn etsen op basis van deze tekeningen zijn te zien op de expositie. ‘Cleveringa hechtte veel waarde aan het verzet van kunstenaars en zag parallellen tussen de betekenis van de kunst en die van het recht in tijden van onrecht.’
De reizende tentoonstelling is een educatieve activiteit van het Museum Stad Appingedam in het kader van het Jaar van Verzet 2018 van het Platform W02. Bij de tentoonstelling is ook de filmdocumentaire van De Verhalen van Groningen te zien, 'De Damster Vrijheid van Professor Cleveringa'. Deze werd op 4 mei vertoond in de Oude Synagoge van Appingedam, als onderdeel van het programma 'Joodse Huizen – Huizen van Verzet'. Het Rudolph Pabus Cleveringa Lyceum haakte hierop in met een eigen Cleveringalezing. Leerlingen maakten een gedenkboekje voor de omgekomen Joodse HBS-er Maurits Herman Nieweg en nemen deel aan de plaatsing van struikelstenen (Stolpersteine) in Appingedam.