‘Ik wil een ander beeld van niqaab-draagsters laten zien’
Voor haar fotoserie ‘Veiled’ (Gesluierd) portretteerde alumna Saskia Aukema vrouwen in niqaab, onder meer met de kleding die zij privé graag dragen. Met deze serie won ze de Zilveren Camera en het International Photo Festival Leiden. Aukema studeerde Nederlandse taal en letterkunde in Leiden en studeerde in 2013 af aan de Fotovakschool Amsterdam.
Waarom ben je Nederlands gaan studeren in Leiden?
‘Ik wilde journalist worden, maar werd uitgeloot voor de School voor Journalistiek in Utrecht. Nederlands leek een logische tweede keuze, ik hield van schrijven en van lezen. Hoewel ik de studie dus koos vanwege de literatuur, raakte ik tijdens de opleiding steeds meer geïnteresseerd in taalkunde. Dat kende ik helemaal niet, maar ik vond het interessant om na te denken over waar woorden vandaan komen, en hoe het kan dat jonge kinderen zo goed een taal kunnen leren. Ook de sociologische kant van de taalkunde trok me: hoe bouwen we onze identiteit op met taal, met de woorden die we gebruiken. Die taalkunde wakkerde echt een vuurtje in mij aan. Ik vond het onverwacht zo interessant, dat is echt een soort cadeau.’
Hoe beviel je tijd in Leiden?
‘Ik heb nooit in Leiden gewoond: eerst heb ik een tijd vanuit Rotterdam heen en weer gereisd, en daarna ben ik voor de liefde naar Amsterdam verhuisd. Dus een hele hechte band met de stad had ik niet. Maar grappig genoeg werd ik wel vrij hecht met een groep medestudenten die ook elke dag met dezelfde trein op en neer moesten. Dat schept dan toch een band.’
Hoe ben je bij fotografie terecht gekomen?
‘Na mijn studie ben ik als redacteur gaan werken bij Onze Taal, en daar werk ik nu nog steeds. Het is een leuke baan, waarin ik mijn passie voor taalkunde combineer met journalistiek. Ik fotografeerde al graag, maar vooral als hobby. Na een jaar of twaalf bij Onze Taal ben ik gestart met de Fotovakschool in Amsterdam. In eerste instantie gewoon om wat betere vakantiekiekjes te maken. Maar tijdens de opleiding ontdekte ik dat er zoiets bestond als ‘documentairefotografie’ en ik wist meteen: dat wil ik doen! Dat past bij mij, net als in mijn geschreven werk kan ik met mijn foto’s verhalen vertellen. Sindsdien maak ik mijn eigen fotoseries, en doe ik met regelmaat opdrachten voor onder andere dagblad Trouw. Dat zijn vaak kleine series waarbij ik gekoppeld aan één thema vier mensen portretteer en interview.’
Hoe maak je in je huidige werk gebruik van wat je tijdens je studie hebt geleerd?
‘Mijn werk en mijn studie zijn zeker met elkaar verbonden. Een duidelijk voorbeeld is dat ik ben afgestudeerd op een onderzoek naar namen, en ik heb ook een fotoproject gedaan over namen. Twaalf portretten van mensen die hun voornaam hebben veranderd. Wat ik interessant vond bij Nederlands, is hoe we woorden of namen gebruiken om onze identiteit tot uiting te brengen. Dat komt terug in mijn fotografie, ik ga op zoek naar hoe iemand zijn of haar identiteit toont. Zo heb ik ook een serie gemaakt over de persoonlijke voeringen die veel hoogleraren in hun toga laten maken.’
Met je fotoserie ‘Veiled’ (Gesluierd) heb je het International Photo Festival Leiden gewonnen. Waar gaat de serie over?
'Voor deze serie heb ik ruim drie jaar een aantal Nederlandse en Britse vrouwen die een niqaab dragen gevolgd. Ik heb hen gesproken over hun redenen om de niqaab te dragen en hoe hun leven er uit ziet. En ik heb hen geportretteerd, in hun niqaab maar ook met de kleding die ze graag privé dragen. Eerst kwamen ze allemaal met feestelijke kleding, de meest prachtige galajurken. Tot één van de vrouwen zei: ik laat gewoon een spijkerbroek zien, want we dragen echt niet de hele tijd van die mooie jurken! Of de vrouw die zichzelf zag als feminist, en aankwam met een trui met ‘Power to the girls’ erop. Ook deze serie is een combinatie van beeld en woord: de serie is uitgegeven in boekvorm waarin de foto’s worden vergezeld van uitspraken van de vrouwen. Want hoewel je met een beeld heel veel kan vertellen, de waarom-vraag kun je nooit beantwoorden.'
'Er zijn naar schatting zo’n 200 tot 400 niqaabdraagsters in Nederland, dat zijn er niet veel. Het is een van de redenen waardoor het maken van de serie zo lang duurde. Ik kwam voor het eerst met een vrouw met een niqaab in aanraking omdat ik een serie maakte over bekeerlingen, voor mijn afstuderen aan de Fotovakschool. Hiervoor bezocht ik zustergroepen in moskeeën, en daar kwamen ook vrouwen met een niqaab. In eerste instantie schrok ik daarvan, maar toen ik in gesprek raakte, ontdekte ik al snel dat mijn beeld van niqaabdraagsters niet klopte. Toen dacht ik: hier wil ik een serie over maken.'
Op welke manier klopte jouw beeld van hen niet?
'Het is eigenlijk het standaardbeeld dat we hebben van vrouwen in een niqaab: we denken dat het strenge fundamentalisten zijn, en dat ze gedwongen worden door hun man of hun vader om een niqaab te dragen. Maar ik ontdekte dat deze vrouwen er juist zelf voor kiezen. Sterker nog: vaak zijn hun man en familie er juist op tegen, omdat ze bang zijn dat de vrouwen worden uitgescholden of lastig gevallen wegens hun niqaab. Door mijn gesprekken wilde ik graag die andere kant van niqaabdraagsters laten zien. Zonder de vooroordelen, de angst, het idee van dwang, maar juist kleurrijk, vrolijk en heel licht. Waar we niqaabs vaak associëren met donker of zwart, heb ik mijn foto’s enorm belicht, bijna overbelicht. Ik wilde een tegenwicht bieden aan het standaardbeeld.'
Welk verhaal heeft je het meest geraakt?
'Wat me erg raakte, was de agressie waarmee deze vrouwen te maken krijgen. Dat is echt buitensporig. Mensen wensen hen de ergste dingen toe. Ik denk dat iedereen het er over eens is, de niqaabdraagsters zelf ook, dat hun manier van kleden mensen ongemakkelijk kan maken en soms beangstigend kan zijn. Maar om vanuit die angst dan iemand allerlei bedreigingen naar het hoofd te slingeren, dat snap ik niet. Ik zou mensen willen zeggen: ga het gesprek eens aan. Want er zitten heel leuke en kleurrijke personen achter die niqaab.'
(ME)
Openluchtexpositie 7 t/m 15 april
Saskia Aukema heeft met haar portretserie ‘Veiled’ de vierde editie van het International Photo Festival Leiden gewonnen. Van 7 t/m 15 april 2018 worden de foto’s van Aukema, samen met werk van een twintigtal andere fotografen, getoond in een openlucht expositie op de Lammermarkt in Leiden. Meer informatie over de fotografen is te vinden op de website van het International Photo Festival Leiden.
De gehele fotoserie van Aukema is verzameld in een boek, waar naast de foto’s ook uitspraken van de vrouwen zijn opgenomen. Het (Engelstalige) boek Veiled – Too busy being awesome is verkrijgbaar via de website van de uitgever.