Help de natuur ons te helpen
Biodiversiteit en natuurlijke ecosystemen in Europa zijn op hun retour, met ernstige gevolgen voor het menselijk welzijn. Dat is de conclusie van een rapport dat op 23 maart is goedgekeurd door delegaties van 127 regeringen tijdens een VN-top in Medellín, Colombia. Leids onderzoeker Alexander van Oudenhoven was een van de experts die bijdroegen aan het rapport, dat volgens hem ook oplossingen biedt.
Het tij is te keren door ecosystemen te herstellen en natuur-inclusieve maatregelen in bedrijfsleven en beleid door te voeren. ‘Meer groen in steden bijvoorbeeld. Het voorkomt overstroomde straten en kelders, maakt de lucht schoner, levert schaduw en maakt mensen gezonder en gelukkiger,’ zegt Van Oudenhoven.
Wat de natuur ons biedt
Elke dag heeft u baat van wat de natuur u biedt, veelal gratis. Uw kraanwater werd gefilterd en opgeslagen in duinen en andere ecosystemen. Uw koffiebonen zijn het product van vruchtbare bodems, bestuiving en biodiversiteit elders op deze wereld. Ter ontspanning liep u misschien een rondje in het bos of park, waar de lucht schoon is en de vogeltjes fluiten. Maar klimaatverandering, bevolkingsgroei en landgebruiksverandering hebben de menselijke leefomgeving voorgoed veranderd. Wat zijn de gevolgen van de afname van biodiversiteit voor uw welzijn?
Vrijwillige bijdrage aan VN studie
Deze complexe vraag staat centraal bij IPBES, het Internationale Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten. IPBES opereert onder de VN-vlag en brengt in opdracht van 127 lidstaten de staat van de biodiversiteit en de bijdragen van de natuur aan de mens in kaart. Op 23 maart zijn vier regionale studies gepresenteerd, die zich richten zich op Afrika, het Amerikaanse continent, Azië en Oceanië, en Europa en Centraal-Azië. Een ander IPBES-rapport, over wereldwijde landdegradatie en restoratie, wordt op maandag 26 maart gepresenteerd.
Van Oudenhoven was hoofdauteur van het rapport over Europa en Centraal-Azië, tezamen met Ben ten Brink van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en 120 andere experts uit 36 landen. Alle auteurs waren voorgedragen door de Nederlandse overheid en werkten op vrijwillige basis. De afgelopen 2,5 jaar bestudeerden ze bijna 4.000 publicaties, rapporten, databases en alternatieve informatiebronnen. Externe experts, inclusief beleidsmakers en mensen uit de praktijk, becommentarieerden drie tussentijdens versies van het rapport.
Duurzame ontwikkeling in gevaar
Een belangrijke bevinding van het rapport is dat de biodiversiteit aanzienlijk is afgenomen in Europa en Centraal-Azië, evenals de bijdragen van de natuur aan mensen. Van Oudenhoven licht toe: ‘Deze ontwikkelingen zetten zich waarschijnlijk voort in de toekomst, en dus lijkt het onwaarschijnlijk dat we de Duurzaamheidsdoelen van de VN in 2020 of daarna gaan behalen. Het is dus essentieel dat we meer gaan investeren in het beschermen, herstellen en duurzaam gebruiken van biodiversiteit en ecosystemen.’
Voedselveiligheid ten koste van?
‘Onze vraag naar natuurlijke hulpbronnen in West-Europa is zo hoog, dat we deels afhankelijk zijn van de productie elders in de wereld, ‘ legt Van Oudenhoven uit. De IPBES-studie concludeert dat zeker in West-Europa de productie van voedsel en biomassa de boventoon voert, wat zich uit in toenemende hoeveelheid landbouwgrond en afnemende areaal van natuurlijke ecosystemen. Deze afname heeft geleid tot minder natuurlijke bestuiving, lagere waterkwaliteit en -kwantiteit, als ook toenemend bodemerosie en risico’s op overstromingen. Voedselveiligheid is daarbij sterk afhankelijk van bijdragen van de natuur. Van Oudenhoven: ‘De West-Europese nadruk op voedselproductie gaat dus uiteindelijk ten koste van voedselveiligheid en welzijn. We moeten ons realiseren dat ons consumptiegedrag een grote invloed heeft op de natuur. In onze directe omgeving, maar ook wereldwijd. Daarmee beïnvloeden we ook de voedselveiligheid, het levensonderhoud en de culturele identiteit van andere mensen.’
De bijdragen van de natuur aan een beter leven
Het IPBES-rapport behandelt ook andere aspecten van menselijk welzijn die afhankelijk zijn van de bijdragen van de natuur. Voorbeelden zijn kennis en educatie, inspiratie, en lichamelijke en mentale gezondheid. Volgens Van Oudenhoven zijn dergelijke inzichten van cruciaal belang voor beleid. ‘Als mensen voldoende kennis van de natuur hebben, dan kan dat leiden tot meer steun voor en begrip van beleid ten faveure van natuur en biodiversiteit. Bovendien kunnen beleidsmakers wellicht beleid ontwikkelen om de volksgezondheid te verbeteren, simpelweg door de natuur in te zetten.’ Volgens het rapport hebben mensen in Nederland en omringende landen steeds minder mogelijkheden zich in de natuur onder te dompelen. Daarnaast neemt in de rest van Europa en Centraal-Azië de kennis die mensen hebben over ecosystemen en plant- en diersoorten sterk af.
Het tij keren met hulp van de natuur
Maar het rapport levert ook goed nieuws, met enkele lichtende voorbeelden van succesvol beleid. ‘Tijdens perioden van hevige regenval merk je dat Nederland veel minder schade ondervindt van overstromingen dan landen in Centraal-Europa,’ vertelt Van Oudenhoven. ‘Dat komt doordat wij de rivieren de ruimte geven en natuurlijke overstromingsgebieden als uiterwaarden en weilanden hebben hersteld, zodat die water kunnen vasthouden. De manier waarop wij in Nederland omgaan met overstromingsrisico’s en kustbescherming is ronduit inspirerend. Het laat zien dat als we de natuur de kans geven en voldoende in haar investeren, we dubbel en dwars worden uitbetaald.’