Jet Bussemaker: ‘Altijd emoties bij discussies over vrouwenemancipatie’
Oud-minister van Onderwijs Jet Bussemaker verbaasde zich op 8 maart in de Annie Romein-Verschoorlezing over de commotie die het thema economische zelfstandigheid van vrouwen steeds weer oproept. Binnen en buiten de politiek.
Voorbeelden te over als het ging om felle reacties op maatregelen ter bevordering van de economische zelfstandigheid van vrouwen. Bussemaker, ook oud-staatssecretaris en lang lid van de Tweede Kamer voor de PvdA: ‘Toen Hedy d’Ancona in de jaren tachtig als minister pleitte voor kinderopvang als basisvoorziening, werd haar door de christendemocraten staatsopvoeding verweten. Toen Paars-II de eerste officiële wet Arbeid en Zorg maakte, kwamen er smalende reacties op de noodzaak van mantelzorgverlof.’
Recht op méér werken
‘Ook kostte het veel moeite', zo vervolgde Bussemaker, 'om de Kamer uit te leggen waarom niet alleen het recht op minder werken in het belang van vrouwen was, maar ook het recht op meer werken als dat kon. Zodat iemand van een kleine deeltijdbaan naar een grotere kon.' Ook de belastingaftrek voor kostwinners - snedig gemunt als aanrechtsubsidie - leverde veel felle discussie op. Tot meer dan enkele minimale stapjes naar afbouw kwam het niet. 'Terwijl radicale omwentelingen die op vele andere terreinen wel konden, denk aan decentralisatie in de zorg, hypotheekrente-aftrek en pensioen, bleven die voor de bevordering van de economische zelfstandigheid van vrouwen uit', aldus Bussemaker.
Teren op de zak van de man
Bussemaker zelf werd ook een paar keer onderwerp van gekrakeel. Zo stond boven een interview met haar in Trouw als kop: Teveel vrouwen teren op de zak van hun man. Bussemaker: ‘Niet mijn woorden maar ik sprak ze ook niet tegen. De formulering raakte duidelijk een open zenuw.’ Met name de christendemocraten vielen over haar heen, terwijl GroenLinks-voorvrouw Femke Halsema haar juist steunde, onder verwijzing naar haar eigen Annie Romein Verschoorlezing in 2010. Het debat was weer heftig. Columniste, econoom en jurist Heleen Mees, rigoureus voor fulltime werkende vrouwen, ging er met gestrekt been in; anderen vroegen zich af waar de politiek zich mee bemoeide. Emotie alom, zoals gebruikelijk bij dit onderwerp. Bussemaker: ‘Binnen een paar uur was ik trending topic.’
Databank met topvrouwen
Bussemaker kreeg ook veel kritiek toen ze een databank met topvrouwen inrichtte, samen met werkgeversvoorzitter Hans de Boer. Die was bang voor een verplicht vrouwenquotum in raden en besturen. Wederom klonk de vraag waar ze zich mee bemoeide. Is dit een overheidstaak? 'Waarom innovatie en export wel, en dit niet?', vroeg Bussemaker zich verbijsterd af. Ze stelde ook de zogenoemde Westerdijkhoogleraren in, waarvoor ze zes miljoen vrijmaakte: honderd extra vrouwelijke hoogleraren aan de Nederlandse universiteiten. Haar eigen partij verweet haar dat ze te weinig oog had voor vrouwen aan de onderkant van de samenleving. 'Maar ik was evenzeer bezig met het stimuleren van laaggeletterde vrouwen. Voor hen was er bijvoorbeeld Kracht on Tour, een initiatief dat nog steeds bestaat. Ik wilde individuele vrouwen niet voorschrijven wat ze moesten doen of laten, maar er was wel sprake van een maatschappelijk probleem. En nog.'
Vastgeroeste culturele patronen
Hoe komt het dat Nederland achterliep en -loopt? Na de oorlog, vertelde Bussemaker in het Academiegebouw, was het huisvrouwschap (de vrouw als fulltime huisvrouw en moeder) overal in Europa het ideaal. ‘Maar alleen Nederland kreeg het door de hoge kostwinnerslonen en de economische voorspoed voor elkaar.’ Vrouwen hóéfden niet te werken en de mannen waren daar trots op. Mede door de verzuiling leidde dit tot culturele patronen van vanzelfsprekendheid die niet makkelijk waren te doorbreken. Nog steeds niet. Vrouwen werken parttime, de moeder wordt gebeld door de crêche als een kind ziek is, alleen een ontaarde moeder brengt een kind meer dan twee dagen naar de crêche etcetera. Bussemaker: ‘Daardoor heeft de politiek nooit echt durven kiezen voor voorzieningen die werk en zorg in balans brengen. Zie de slingerbeweging rond de kinderopvang en het gebrek aan sociale verzekeringen voor alphahulpen. Als die hulpen mannen waren geweest, was dat nooit gebeurd.’ Nu is ongeveer de helft van de vrouwen in Nederland niet economisch zelfstandig; onder de laagopgeleide vrouwen is dat zelfs 73%.
Het positieve van economische zelfstandigheid
‘Wat ik heb geleerd is het positieve van economische zelfstandigheid te benadrukken’, zei Bussemaker. ‘De mogelijkheden die het biedt, en de zeggenschap over je leven die je ermee wint. Vrouwen moeten elkaar daarbij helpen en steunen. Weg met het Old Boys Network, op naar een Great Girls Network.'
Lamyae Aharouay: veel feiten en veel humor
Journalist Lamyae Aharouay reageerde met veel feiten en veel humor op de lezing van Bussemaker. Een opvallende overeenkomst met Bussemaker bleek dat hun beider moeder mede op aandringen van de kinderen op latere leeftijd zijn gaan werken. De moeder van Aharouay volgde zelfs nog een opleiding tot sociaal-pedagogisch medewerker; de moeder van Bussemaker was al medisch analist.
Aharouay vertelde dat heel veel vrouwen meteen in deeltijd gaan werken, ook als ze geen kinderen hebben. Mogelijk is er een samenhang met de sectoren waarin veel vrouwen aan de slag zijn, de zorg en het onderwijs. Daar worden ook veel deeltijdbanen aangeboden. 'Maar het is een kip/ei-kwestie', aldus Aharouay. Want wordt het werk in deeltijdbanen opgeknipt omdat men denkt dat vrouwen dat willen of was het deeltijdwerk er eerst?
Baren veroorzaakt achterstand
Aharouay is journalist en presenteert de wekelijkse podcast NRC Haagse Zaken, over politiek. Voor dezelfde krant is ze columnist; ze schrijft over politieke en maatschappelijke onderwerpen.
Aharouay vertelde ook dat vrouwen onder de 25 meer verdienen dan mannen, maar dat de mannen in ongeveer vijf jaar inlopen, en daarna gaan overvleugelen. Een deel van het verschil - ongeveer 20% - wordt veroorzaakt door de achterstand die ontstaat door het baren van kinderen, en dat komt ook niet meer goed. Niet meer baren dus...
- De volledige lezing van Jet Bussemaker
- Het volledige referaat van Lamaye Aharouay
- Lees meer over Jet Bussemaker en Lamyae Aharouay
- Zie ook het artikel 'Het verhaal achter de vrouwenportretten' over de veertien nieuwe schilderijen van vrouwelijke hoogleraren in de Senaatskamer.
(CH/foto's: Monique Shaw)