Pieter van Vollenhoven: 'De waarheid is niet geliefd'
Een symposium met een feestelijk tintje: ter gelegenheid van het vijftigjarig huwelijk van Prinses Margriet en Pieter van Vollenhoven organiseerde de Universiteit Leiden een symposium over ‘Ramp en Recht’ op 20 maart. Een thema dat, zo verzekerde het gouden paar, níets te maken heeft met hun huwelijk.
Drijvende kracht
Toch hebben beide echtelieden wel een verbondenheid met het onderwerp. Prinses Margriet heeft zich jarenlang ingezet voor het Rode Kruis; het in haar naam opgerichte Rode Kruis Prinses Margriet Fonds richt zich specifiek op de preventie van humanitaire gevolgen van natuurrampen. Prof.mr. Pieter van Vollenhoven is jarenlang actief geweest op het gebied van veiligheid en was de drijvende kracht achter de oprichting van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV), waar hij ook zes jaar voorzitter van is geweest.
Vraagstukken bij een ramp
Tijdens het symposium in het Academiegebouw gingen verschillende sprekers in op de juridische en bestuurlijke vraagstukken die een rol spelen voor, tijdens en na rampen of crises. Na een welkomstwoord van rector magnificus Carel Stolker gaven vijf sprekers een korte voordracht, gevolgd door een discussie met het publiek onder leiding van Erwin Muller, hoogleraar Veiligheid en Recht in Leiden en vice-voorzitter van de OVV. Het paar genoot zichtbaar van de aansprekende verhalen en schroomde niet zich in het gesprek te mengen.
Klimaatverandering
Maarten van Aalst, directeur van het Rode Kruis Climate Centre, vroeg het publiek de drie grootste natuurrampen in Nederland van de afgelopen eeuw in gedachten te nemen. Dat de Watersnoodramp van 1953 er één van was, wisten bijna alle aanwezigen. Maar dat de andere twee rampen de hittegolven van 2003 en 2006 waren, vermoedde bijna niemand. Van Aalst benadrukte dat de klimaatverandering betekent dat de inrichting van noodhulp ook moet veranderen, en dat preventie om de gevolgen van een natuurramp te beperken steeds belangrijker wordt.
Niet onafhankelijk
Oud-burgemeester van Den Haag Jozias van Aartsen besprak hoe bestuurders moeten reageren bij een ramp of crisis. Lessen die hij had geleerd in de vele verschillende bestuurlijke rollen die hij heeft vervuld, onder andere als jonge ambtenaar tijdens de kroningsrellen en bij de varkenspest in zijn tijd als minister van Landbouw. Na hem sprak Tjibbe Joustra, de huidige voorzitter van de OVV, over de kracht en het belang van onafhankelijk onderzoek. Joustra was van mening dat inspecties niet onafhankelijk zijn, wat onder andere bleek in de situatie rond de gaswinning in Groningen. Een stevig uitspraak, waarmee de in de zaal aanwezige inspecteur-generaal van Veiligheid en Justitie, Gertjan Bos, het niet eens was. De heren kwamen tot de slotsom dat de inspecties nu in elk geval een stuk minder beïnvloed worden door hun ministeriële eindverantwoordelijke, dan een kleine twintig jaar geleden.
Recht om te zwijgen
Ook de voordracht van hoofdofficier van Justitie Functioneel Parket Marianne Bloos leverde een stevige discussie op. Bloos vertelde over het afstemmingsprotocol dat het Openbaar Ministerie hanteert om te zorgen dat het OM en de OVV elkaar bij grote ongevallen of rampen niet in de weg lopen, en dat er, indien mogelijk, geen dubbele onderzoeken worden gedaan, zoals secties op overledenen. Dit kwam haar op kritiek van Van Vollenhoven zelf te staan. ‘Als er fouten zijn gemaakt in het ene onderzoek, worden deze door de ander overgenomen. Bovendien hebben mensen in een strafproces het recht om te zwijgen om zichzelf niet te beschuldigen, terwijl zij bij de onafhankelijke Onderzoeksraad wettelijke bescherming hebben om de waarheid te vertellen.’
Plek des onheils
Het laatste woord op de bijeenkomst was aan Pieter van Vollenhoven. Allereerst benadrukte hij dat het thema van de bijeenkomst toch vooral niet betrokken moest worden op het vijftigjarig huwelijk van hem en Prinses Margriet. ‘Ondanks het feit dat wij nu weer in Leiden zijn, de stad waar wij elkaar ontmoetten en die daarom toch lang bekend stond als plek des onheils,’ spotte de jubilaris. Hij ging vervolgens in op zijn persoonlijke motivatie om te ijveren voor de mogelijkheid voor onafhankelijk onderzoek bij rampen en ongevallen. Een jarenlange strijd die hem lang niet altijd geliefd maakte, maar die in 2005 uiteindelijk resulteerde in de oprichting van de OVV.
Waarheid niet geliefd
Van Vollenhoven hield een gloedvol betoog over het onveranderd grote belang van de Onderzoeksraad. ‘Achterhalen hoe iets is gebeurd is belangrijk om lessen te kunnen trekken. Maar de waarheid is niet geliefd. In al die jaren als voorzitter van de OVV is er nooit iemand naar mij toegekomen om te zeggen: meneer Van Vollenhoven, ik kom u nu eens alles vertellen wat wij al deze jaren verkeerd hebben gedaan.’ Hij pleitte er vervolgens voor dat ook burgers een beroep zouden moeten kunnen doen op de OVV. ‘We leven in een tijd van zelfregulering en laten veiligheid aan de sector zelf. Dat leidt tot gesjoemel, wat wantrouwen in de sector én de overheid in de hand werkt.’ Burgers zaken laten aankaarten bij de OVV kan een middel zijn het vertrouwen te herstellen. ‘Een democratisch land koestert haar onderzoeksjournalisten, haar klokkenluiders en haar onafhankelijke Onderzoeksraad.’
