Gaskraan verder dicht dankzij historische uitspraak Raad van State
De Raad van State heeft geschiedenis geschreven met zijn verrassende uitspraak vorige maand inzake de gaswinning in Groningen. Dat stelde de Groningse hoogleraar Herman Bröring dinsdag tijdens een gastcollege aan de Universiteit Leiden. De Raad van State vernietigde een besluit van minister Kamp. Een nieuw besluit van de minister wordt nog voor de Kerst verwacht.
Bröring was uitgenodigd door de Leidse hoogleraar Staats- en bestuursrecht Ymre Schuurmans. Zij wil haar studenten bestuursprocesrecht aan de hand van een concrete zaak duidelijk maken welke rol het procesrecht speelt en hoe een rechter kan ingrijpen in de samenleving. Herman Bröring memoreerde in zijn college een voorlichtingsbijeenkomst met minister Kamp van Economische Zaken die hij bijna drie jaar geleden bijwoonde. In een sporthal te Loppersum kwamen ongeruste Groningers toen bij elkaar, nadat zich in augustus 2012 voor het eerst een stevige aardbeving had voorgedaan. ‘Het Wilhelmus werd gezongen, en daarna het Groningse volkslied: Van Laauwerzee tot Dollart tou,’ herinnert Bröring zich. ‘Toen was iedereen rustig en de sfeer goed. Kamp verzekerde de aanwezigen: “U zult nergens last van hebben. Alles wordt voor u opgelost.” Er was geen wanklank. Tot een opmerking aan het eind van de avond de minister plotseling in woede deed ontsteken. Een keurige heer kaartte aan hoe lastig het is om juridisch hard te maken dat schade aan huizen door een aardbeving is veroorzaakt, en niet door bijvoorbeeld achterstallig onderhoud. “Met juridisering los je niets op,” fulmineerde Kamp. Ik vond dat toen al een teken aan de wand.’
Staatsvandalisme
Inmiddels is voor de Groningers helemaal niet ‘alles opgelost’. Integendeel. Bij duizenden gezinnen zijn de muren gescheurd, middeleeuwse kerkjes raakten beschadigd – ‘staatsvandalisme’, volgens veel inwoners – en de woningmarkt in Noord-Groningen zit op slot. Vorig jaar september was een aardbeving zelfs in de stad Groningen voelbaar. Hoewel het verband tussen gaswinning en bevingen al sinds 1993 vaststaat, stemde de rijksoverheid jarenlang in met grootschalige gaswinning. Dat leverde haar vele miljarden op. Anders dan minister Kamp het zich in 2012 wenste, zijn het wel degelijk juristen die de Groningers in bescherming nemen. In februari van dit jaar bracht de Onderzoeksraad voor de Veiligheid onder leiding van de Leidse jurist Erwin Muller een uiterst kritisch rapport uit over de gang van zaken. De Onderzoeksraad constateert dat tot 2013 niet zorgvuldig is omgegaan met de veiligheid van de inwoners, en dat het belang van de winning op de eerste plaats stond. In september stelde de Rechtbank Noord-Nederland 900 gedupeerde huiseigenaren in het gelijk. Zij oordeelde dat de NAM daling van de woningwaarde als gevolg van aardbevingen direct moet vergoeden, en niet pas als de bewoners hun huis hebben verkocht. En op 18 november deed de Raad van State een volgens zowel Herman Bröring als Ymre Schuurmans spectaculaire uitspraak. De Raad kwam tegemoet aan ruim veertig eisers, waaronder Gedeputeerde Staten van Groningen, gemeenten, waterschappen en particulieren. Hij vernietigde het besluit van minister Kamp om in 2015-2016 33 m 3 aardgas te winnen.
Verrassend
Het oordeel van de Raad van State is verrassend omdat de Raad een traditie kent van ‘marginale toetsing’: hij stelt zich uiterst terughoudend op en geeft gekozen bestuurders alle ruimte om hun eigen afwegingen te maken. Juist inzake de gaswinning echter, waar enorme financiële belangen in het geding zijn, heeft de Raad van State gebroken met deze traditie. De Staatsraden mengen zich inhoudelijk in de belangenafweging van de minister. Zij vinden dat er grondrechten in het geding zijn, zoals die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Onder andere het recht op veiligheid en het recht op genot van de eigen woning. In zijn afweging tussen aan de ene kant de door grondrechten ingekleurde veiligheid van de Groningers en aan de andere kant de leveringszekerheid, heeft de minister onvoldoende gemotiveerd waarom het nodig is 33 m 3 te winnen, oordeelt de Raad. Deze hoeveelheid is afgestemd op een relatief koude winter, terwijl voor een gemiddelde winter 27 m 3 voldoende is.
Rechters maken het verschil
Nog in 2015 wordt een nieuw besluit verwacht van minister Kamp over de hoeveelheid gas die tot oktober 2016 uit de bodem wordt gehaald. Het kan bijna niet anders dan dat gaskraan verder dicht gaat , verwacht Bröring. ‘in elk geval kan de kraan niet meer verder open, want dat zou in de samenleving en in de Tweede Kamer teveel commotie geven. De Raad van State heeft een duidelijk signaal afgegeven, dat de minister moeilijk kan negeren.’ De studenten van Ymre Schuurmans heeft Bröring ervan kunnen overtuigen dat het vak procesrecht de moeite waard is. Rechters en advocaten kunnen echt het verschil maken. Dat maakt de gang van zaken rond het Groningse gasveld duidelijk.
Het gascollege vormde de afsluiting van het nieuwe vak Bestuursprocesrecht, ingevoerd met de herziening van het Bachelorcurriculum Rechtsgeleerdheid.