Vaatwastabletten voor schone, vetvrije vaten
Verstopte vaten (atherosclerose) zijn de oorzaak van veel hart- en vaatziekten, die in Nederland dagelijks aan meer dan honderd mensen het leven kosten. Hoogleraar Miranda van Eck zoekt daarom naar ‘vaatwastabletten’, medicatie om bloedvaten schoon te spoelen van alle vetaanslag. Daarbij is het essentieel om het ziekteverloop van atherosclerosis te begrijpen, vertelde zij tijdens een lezing voor het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Leiden.
Schuimcellen en placques
Hoe ontstaan verstopte vaten precies? Een hoge cholesterolconcentratie in het bloed is een belangrijke risicofactor voor de ontwikkeling van atherosclerotische vetaanslag (placques). Deze placques kunnen een slagader afsluiten waardoor de zuurstoftoevoer verslechtert en de (hart)spier uiteindelijk afsterft.
Placquevorming begint met vettige schuimcellen. Als cholesterol zich ophoopt in de bloedvatwand, proberen immuuncellen (macrofagen), het cholesterol op te ruimen. Maar als ze te veel cholesterol opnemen, worden het vettige schuimcellen die zich opstapelen in de vaatwand tot het begin van een placque. Als de placque groeit en scheurt, ontstaat er een korstje of bloedpropje. Als dit propje losschiet, veroorzaakt dat verderop mogelijk een verstopping, met een hartaanval of beroerte tot gevolg.
Statines
Op dit moment zijn er medicijnen beschikbaar, zogenoemde statines, die de placquevorming remmen door de concentratie cholesterol in het bloed te verlagen. Bovendien wordt de placque bij gebruik van deze statines stabieler en scheurt minder snel. Statines werken dus goed, maar remmen het ziekteverloop alleen, in plaats van het terug te draaien en de placques te verwijderen. Uit recent onderzoek is echter gebleken dat dit wel degelijk mogelijk is.
Vaatwastabletten
Om placques te verwijderen wil Van Eck een 'vaatwastablet' ontwikkelen. De eerste stap is om de opgezwollen schuimcellen te laten slinken, zodat deze uit de bloedwand kunnen komen. Hiervoor moet de concentratie cholesterol in het bloed worden verlaagd, zodat de schuimcellen niet meer groeien. De tweede stap is om de activiteit van cholesterolpompen in de schuimcel weer te verhogen. Cholesterolpompen pompen normaal gesproken het cholesterol uit de schuimcel naar vetbolletjes die zorgen voor vettransport van de bloedvaten naar de lever (HDL). Onderzoek heeft al aangetoond dat voor beide processen medicijnen kunnen worden ontwikkeld. De toekomst zal dus moeten uitwijzen of de vaten schoongespoeld kunnen worden, maar de tekenen zijn hoopvol.