Arabische boekvormgeving: langzame progressie
Sinds eind negentiende eeuw beïnvloeden Arabische boekvormgevers met hun werk de sociale en culturele situatie in het Midden-Oosten. Huda Smitshuijzen AbiFarès schreef wereldwijd het eerste overzichtswerk over dit ondergeschoven kindje van de wetenschap. Promotie op 10 januari.
Betrokken kunstenaars
Met haar onderzoek schijnt Smitshuijzen AbiFarès het eerste wetenschappelijke licht op de transitieperiode binnen de Arabische grafische vormgevingscultuur, en dicht daarmee een hardnekkige hiaat in het grafisch onderwijs. Ze laat zien dat de visuele aspecten van boeken – zoals vormgeving, lay-out, typografie en illustraties – essentieel zijn voor de band die een lezer heeft met het boek, en beïnvloeden hoe de lezer zijn of haar culturele identiteit ervaart. Door middel van een historische reconstructie toont de promovenda hoe de hedendaagse Arabische boekvormgeving is ontstaan uit een samensmelting van eeuwenoude tradities en nieuwe westerse invloeden.
Eclectisch
Ze ontdekte onder meer dat vanaf ca. 1970 geëngageerde, progressieve Arabische kunstenaars het gedrukte boek als een geschikt medium zagen om kunst te populariseren. In hun werk versmolten zij traditionele Arabische afbeeldingen en moderne Westerse waarden tot een eclectisch geheel. Zo werd de belangrijke rol van kinderboeken als hulpmiddel voor culturele vooruitgang erkend. Er verschenen mooie op Arabische wijze ontworpen en geïllustreerde uitgaven, waarin op basis van moderne Westerse wetenschappelijke methoden kinderen bijvoorbeeld werd geleerd om individueel en verantwoord te denken.
Langzame evolutie
De evolutie van de boekontwerpen ging echter langzamer dan in de Westerse wereld, blijkt uit haar onderzoek. Anders dan bijvoorbeeld in het gefragmenteerde Europa, waar niet één autoriteit de controle had over drukkers en uitgevers, waren in het Ottomaanse Rijk schrifttradities gestandaardiseerd. Alles stond in dienst van de staat, die absolute controle uitoefende. Pas toen het Ottomaanse Rijk verzwakte kwam er meer vrijheid om te vernieuwen. Toch bleek het lastig voor Arabische vormgevers om los te komen van traditionele conventies, onder meer doordat het (grafisch uitdagende) Arabische schrift moeilijk op grote schaal was te reproduceren.
Misverstand ophelderen
Smitshuijzen AbiFarès, PhD Middle Eastern Studies en tevens grafisch ontwerper, merkte tijdens haar studie Grafische Vormgeving en Typografie in het Midden-Oosten dat alle moderne voorbeelden van ontwerpen uit Westerse publicaties van dito vormgevers kwamen. ‘Het leek me sterk dat vormgeven een exclusieve Westerse bezigheid was en Arabische ontwerpers niet bestonden’, vertelt ze. ‘Als boekontwerper, typograaf en leraar vond ik het belangrijk dat misverstand op te helderen. Toen ben ik dus maar zelf de Arabische boekvormgevingsgeschiedenis in kaart gaan brengen.’
Nooit eerder opgetekend
Door het braakliggend wetenschappelijk terrein van de moderne Arabische boekvormgeving, moest Smitshuijzen AbiFarès eerst vele jaren veldonderzoek doen om data te verzamelen. Ze begon met het bezoeken van Arabische boekenmarkten, om de vele typen boeken en de onderlinge kwaliteitsverschillen qua inhoud, vormgeving en bindmethode zo volledig mogelijk in kaart te brengen. ‘Verder was het veel archiefonderzoek, maar ik interviewde ook uitgevers, redacteuren, vormgevers en boekenmakers in Caïro en Beiroet, destijds dé boekencentra van de Arabische wereld. Het was geweldig deze nooit eerder opgetekende geschiedenis te ontdekken, vooral omdat ik zelf uit Beiroet kom; ik keek met een compleet nieuwe blik naar dingen waar ik als opgroeiende puber nooit aandacht aan had besteed.’