Nederlandstalige editie van Mein Kampf ontmaskert mythes
‘Dit is een kans om ook in Nederland aan te tonen dat Mein Kampf aan elkaar hangt van mythen en leugens.’ Leids historicus Patrick Dassen gaat een nieuwe Nederlandstalige uitgave van Adolf Hilters Mein Kampf inleiden en annoteren.
Twee weken bedenktijd
Dr. Patrick Dassen is universitair docent bij het Instituut voor Geschiedenis, met als specialisme Duitsland in de 19e en 20ste eeuw. In 2014 verscheen van zijn hand het boek Sprong in het duister. Duitsland en de Eerste Wereldoorlog. Toen uitgever Mai Spijkers van Prometheus hem vroeg of hij mee wilde werken aan een nieuwe, wetenschappelijke uitgave van Mein Kampf, nam hij twee weken bedenktijd. De geannoteerde uitgave wordt verwacht in 2018. Ondanks het verbod op het drukken en verhandelen van Mein Kampf, denkt een door Prometheus ingeschakelde jurist niet dat de wetenschappelijke uitgave stuit op juridische onoverkomelijkheden (zie kader).
Fungeren als tegengif
Dassen: ‘Het is niet alleen veel werk maar ik vroeg me ook af: is het een goed idee om nu aan een dergelijk project te beginnen? Het is ook een morele kwestie. Het boek is in Nederland nog steeds verboden, het ligt gevoelig en het onderwerp is beladen. Dat is ook begrijpelijk als je ziet hoeveel haat en vernietigingsdrift uit Mein Kampf spreekt en wat de gevolgen daarvan zijn geweest. Tegelijkertijd kan een goede editie met context ook als een soort tegengif fungeren.’
Geen origineel gedachtegoed
‘Mein Kampf hangt aan elkaar van mythen, leugens en propaganda’, stelt Dassen. ‘Wat je met een wetenschappelijke editie kunt bereiken is dat aantonen. Ontmaskering dus. Er staat veel in het boek dat aantoonbaar niet waar is, bijvoorbeeld dat het aan de joden lag dat Duitsland de Eerste Wereldoorlog verloor. Ook kun je laten zien dat het gedachtegoed van Hitler helemaal niet origineel was maar valt terug te voeren op een lange traditie van völkische ideeën en mythen. Je kunt inzichtelijk maken waar hij het vandaan had.’
Beschikbaar op internet
Nog een argument vóór is de beschikbaarheid van Mein Kampf op internet, waar zowel de Duitse edities als de (eerste) Nederlandse vertaling uit 1939 integraal te vinden zijn. ‘Dat kun je niet meer veranderen.’ Onder andere dit argument gebruiken ook instituties als het Nieuw Israëlietisch Weekblad, het Centrum voor Documentatie en Informatie Israël (CIDI) en de Anne Frank Stichting om positief op het initiatief te reageren. Zij vinden het ‘nuttig en leerzaam’ dat de nieuwe Nederlandse editie context en uitleg bevat.
Minder en minder uitvoerige noten
Nederlandse auteur en vertaler Mario Molegraaf neemt de nieuwe vertaling van de hoofdtekst voor zijn rekening. Daarbij gaat Dassen het Duitse, uitputtende notenapparaat, waarin onder meer de historische context wordt gegeven, als basis gebruiken. Hij neemt het niet in letterlijke vertaling over. ‘Het boek was oorspronkelijk ongeveer 750 pagina’s dik. De wetenschappelijke Duitse uitgave telt bijna 2000 pagina’s door de niet minder dan 3700 noten die zijn toegevoegd. Die zijn in de Nederlandse editie niet allemaal nodig. Ook denk ik dat veel noten korter kunnen. Sommige beslaan een hele pagina. Mein Kampf heeft voor de Duitsers een andere betekenis dan voor de Nederlanders dus is het begrijpelijk dat ze zo uitvoerig zijn geweest. Maar in de Nederlandse uitgave hoeft het niet zó uitgebreid.’
Goede inleiding belangrijk
Groot belang hecht Dassen aan de inleiding die hij voor de uitgave gaat schrijven: ‘Die moet goed worden. Er moet duidelijk in komen te staan hoe en waarom Mein Kampf tot stand is gekomen. Ook moet helder zijn wat de historische context van het boek is en welke betekenis het heeft gehad, zeker ook na 1933, tijdens het Derde Rijk en de Tweede Wereldoorlog. Hitler zette immers voor een deel ook al zijn plannen voor de toekomst uiteen. Mede daarom is de betekenis van Mein Kampf als historische bron heel groot.
Blijvend verbonden aan Mein Kampf
Dassens naam zal blijvend verbonden zijn aan een editie van Mein Kampf. Is dat wat een mens wil? ‘Ik heb daar geen moeite mee als maar duidelijk is dat het gaat om een gedegen wetenschappelijke uitgave met historische context die laat zien hoe haatdragend Mein Kampf is.’
Vertaler en wetenschapper krijgen in het wordingsproces van de uitgave steun van een Comité van Aanbeveling bestaande uit vier professoren. Naast prof.dr. Wim van den Doel zijn dat twee huidige hoogleraren en een emeritus hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam: prof.dr. Frank van Vree (tevens directeur van het NIOD, Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies), prof.dr. Ton Nijhuis (tevens directeur van het Duitsland Instituut Amsterdam) en prof.dr. Hans Blom (tevens oud-directeur van het NIOD).
(CH)
Mein Kampf is, naast een autobiografie, ook een boek waarin Adolf Hitler zijn ideeën over Duitsland, ras en politiek uiteenzet. Uit het boek blijkt zijn grote angst en haat jegens joden. Feitelijk bestaat het boek uit twee delen: Eine Abrechnung, (1925) en Die nationalsozialistische Bewegung (1926). Hitler werd er miljonair mee. Naarmate zijn partij, de NSDAP aan populariteit won, steeg de verkoop. Nadat hij in 1933 gekozen was tot rijkskanselier werden torenhoge oplages bereikt, onder meer doordat in veel deelstaten bij elk huwelijk een exemplaar aan het kersverse echtpaar cadeau werd gedaan. In 1944 had de totale oplage een omvang van meer dan 12 miljoen exemplaren bereikt.
In 1939 kwam een Nederlandstalige versie uit, onder de titel Mijn Kamp.
Het drukken en verhandelen van Mein Kampf is in Nederland sinds 1974 verboden omdat het boek aanzet tot haat. Om deze reden is ook de heruitgave met wetenschappelijke noten die in 2016 in Duitsland verscheen, in ons land niet te koop in de boekhandel of bij bijvoorbeeld Bol.com. Een stemming in de Tweede Kamer in 2007 bevestigde het verbod uit 1974 nog eens. Aanleiding was het voorstel van minister Plasterk van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen om het boek van de zwarte lijst te schrappen.
Een rechtszaak in 2014 tegen de Amsterdamse antiquair Michiel van Eyck, aangeklaagd omdat hij exemplaren van Mein Kampf te koop aanbood, mondde uit in vrijspraak. Het Openbaar Ministerie eiste een geldboete van duizend euro tegen Van Eyck maar het oordeel viel anders uit. Enerzijds omdat Van Eyck het boek als historisch object aanbood, anderzijds omdat het boek makkelijk vindbaar is op internet en dus, ondanks het verbod, de facto beschikbaar. Dit geeft aan dat de rechter het (drukken of) verhandelen van het gewraakte boek niet in alle gevallen strafbaar vindt. Een door Prometheus ingeschakelde advocaat heeft aangegeven dat met een Nederlandstalige wetenschappelijke uitgave waarschijnlijk geen grote juridische problemen zijn te verwachten.