Recht gaat over mensen van vlees en bloed
Als rechtenstudent leer je een casus op te lossen door relevante rechtsregels te duiden en ze correct toe te passen. Dat dat niet altijd eenvoudig is en dat een vergissing soms vérgaande consequenties heeft, konden beginnende studenten ervaren aan de hand van de spannende film Het Vonnis.
Tijdens de facultaire introductieweek bekeken alle eerstejaars studenten rechtsgeleerdheid en criminologie in bioscoop Trianon Het Vonnis. Met deze speelfilm stelt de Vlaamse scenarioschrijver en regisseur Jan Verheyen het ingrijpende effect van vormfouten in het Belgische rechtssysteem aan de kaak. De film laat zien hoe het gelukkige en succesvolle leven van ingenieur Luc Segers in één klap aan diggelen wordt geslagen als hij bij een uit de hand gelopen roofoverval zowel zijn vrouw als zijn dochtertje verliest. De overvaller wordt gepakt en berecht. De weduwnaar begint de scherven van zijn leven weer op te rapen, totdat door een ontbrekende handtekening de moordenaar van zijn vrouw plots op vrije voeten komt. Voor Luc is dit onaanvaardbaar; uiteindelijk neemt hij het recht in eigen hand en brengt op zijn beurt de moordenaar om het leven, met alle gevolgen van dien. De film volgt Luc, zijn advocaat en de andere hoofdrolspelers in dit drama vanaf de noodlottige avond van de roofoverval tot het moment waarop het Hof van Assisen in Brugge moet kiezen: Luc Segers schuldig verklaren, of niet?
Regels en rechtspraktijk
De studenten zijn onder de indruk van de film, blijkt na afloop, en dat was ook precies de bedoeling. De organisatoren van de introductieweek willen aankomende juristen duidelijk maken dat het recht niet draait om letterknechterij, maar dat het gaat over mensen van vlees en bloed. Het recht grijpt soms diep in in iemands leven en daarbij kan er veel fout gaan. In de discussie na afloop van de film laten docenten enkele basale rechtsprincipes de revue passeren. De belangrijkste daarvan is dat het recht grotendeels is vastgelegd in regels, maar dat die in een concrete casus altijd interpretatie nodig hebben. ‘De wetgever kan nu eenmaal geen rekening houden met oneindig veel situaties die zich in de toekomst voor zullen doen’, legt docent strafrecht prof. dr. mr. Jeroen ten Voorde uit. ‘Wetsregels zijn dus per definitie algemeen geformuleerd. Het is de taak van juristen om de feiten in verbinding te brengen met het recht, of het nu om een moord gaat of het aanbrengen van een dakkapel. En dat is waar jullie de komende jaren eindeloos mee gaan oefenen.’
Vormfout
Centraal in Het Vonnis staat een zogeheten vormfout: een per ongeluk ontbrekende handtekening maakt de volledige rechtsgang ongeldig, waardoor een moordenaar op vrije voeten komt. In Nederland zal dit niet zo snel gebeuren, stelt docent Ten Voorde de studenten gerust. Maar in België is het een reëel risico. Onlangs lazen we nog in de kranten over een zogenaamde ‘Moeder van de Jihad’, die tot vijftien jaar cel was veroordeeld wegens het ronselen van tientallen Syriëgangers maar vanwege een vormfout moest worden vrijgelaten. Onrechtvaardig, op het eerste gezicht. Toch komt het feit dat een vormfout consequenties heeft voort uit een gezond principe, laat Ten Voorde zien. ‘Procedurevoorschriften zijn dominant aanwezig in het strafprocesrecht, en zo hoort het ook. Anders zou de staat willekeurig mensen kunnen inrekenen. Misschien wel iedereen die blond is, of iedereen die rechten studeert. Regels die het geweldsprivilege van de overheid aan banden leggen, maken het verschil tussen een rechtsstaat en een dictatuur.’
Lekenrechtspraak
Ten slotte illustreert de film hoe verschillende landen deels dezelfde rechtsprincipes hanteren, maar die deels ook verschillend uitvoeren. Het recht in eigen hand nemen met een wraakmoord is nergens legaal, vertelt assessor (student-lid van het faculteitsbestuur) en masterstudent internationaal publiekrecht Michelle Verheij tijdens haar toelichting. Dat hebben alle rechtssystemen gemeen. Maar de rol van leken verschilt. Veel landen kennen een vorm van juryrechtspraak zoals we die ook in de film zien. Voor zware misdrijven wordt in België een Hof van Assisen bijeengeroepen. In Denemarken kunnen niet-juristen zelfs als lekenrechter optreden naast de beroepsrechter. Nederland behoort tot de zeer weinige landen in Europa die géén vorm van lekenrechtspraak kennen in het strafrecht.
Napraten in de foyer
Na afloop praten de studenten in de foyer van Trianon na met een drankje. Ze reageren verschillend op de film. ‘Je wordt er diep in getrokken,’ vindt Gini op ’t Ende. ‘Daardoor ervaar je zo’n zaak anders dan wanneer je erover zou horen in het nieuws. Je gaat nu echt meeleven met de hoofdpersonen en je ontdekt dat er meer achter zo’n rechtszaak zit dan op het eerste gezicht lijkt.’ Dat vindt Tim van Zutphen ook. ‘De film zet je aan het denken: verdient Luc Segers levenslang of verdient hij vrijspraak? Ik werd steeds heen en weer geslingerd.’ Jim Eijs en Mark van Deusen zijn eveneens aan het denken gezet. ‘Regels zijn goed, want ze leiden het recht in de juiste banen. Maar ze luisteren wel heel nauw en de keerzijde daarvan is dat een vormfout al snel de rechtsgang verstoort. In de film zie je hoe dat desastreus kan uitpakken.’ Cogla Dede en Harwinder Kaur hebben al een hbo-opleiding afgerond. Ze weten dus dat een rechtenstudie meer omvat dan spannende strafzaken. ‘Het is niet altijd zo spectaculair als in tv-series of in deze film.’ Maar de meer alledaagse onderwerpen uit het fiscaal recht of verbintenissenrecht vinden ze ook leuk, zeggen ze. Voor Fariha Touré heeft de film zelfs haar toekomst bepaald. Zij overwoog toch al om strafrecht als afstudeerrichting te kiezen, maar is na deze middag zeker van die keuze. ‘Je ziet dat ook in een rechtsstaat niet alles vanzelf rechtvaardig is. Er is een advocaat nodig om duidelijk te maken dat er iets niet klopt. Misschien word ík wel zo’n advocaat.’
Naast Jeroen ten Voorde en Michelle Verheij verleenden ook Lucas Noyon, Charlotte Pavillon, Mirjam van Schaik, Jannemieke Ouwerkerk, Tim Dekkers, Jelle Cnossen, Peter van Russen Groen, Isabeth Mijnarends, Judit Altena en Serge Gijrath als commentator/discussieleider hun medewerking aan de filmsessies voor de eerstejaarsstudenten.