Onderzoeksproject

Strafwetgeving – criteria voor strafbaarstelling

Een van de terugkerende discussiepunten binnen het onderzoeksprogramma Criminal Justice vormt de vraag welke gedragingen wel en niet onder het bereik van de strafwet zouden moeten vallen. Deze vraag wordt vanuit juridisch-dogmatische en sociaalwetenschappelijke invalshoek onderzocht.

Contact: Jeroen ten Voorde

Vanaf de aanvang van het onderzoeksprogramma was de belangstelling van de CJ onderzoeksgroep voor de thematiek van legitimiteit van strafwetgeving gewekt. Binnen dit deelproject zijn sinds 2009 de nodige publicaties gerealiseerd. Tot de eerste publicaties behoren het mede door Cleiren tot stand gebrachte rapport Naar een integrale evaluatie van antiterrorismemaatregelen (2009) en het eind 2010 verdedigde proefschrift van van der Woude Wetgeving in een Veiligheidscultuur. Totstandkoming van antiterrorismewetgeving bezien van maatschappelijke en (rechts)politieke context over wetgeving in een Veiligheids-cultuur. In 2011 organiseerde de onderzoeksgroep een congres getiteld Criteria voor strafbaarstelling in een nieuwe dynamiek. Op dit inspirerende congres namen juristen en sociaal wetenschappers de wisselwerking onder de loep tussen de traditionele criteria die strafwetgeving bepaalden (of leken te bepalen) en de actuele omgeving waarbinnen strafwetgeving heeft te functioneren. De naar aanleiding daarvan gepubliceerde bundel Criteria voor strafbaarstelling, Symbolische legitimiteit versus maatschappelijke realiteit (2012) bevat bijdragen van onderzoekers uit de onderzoeksgroep vormt een afspiegeling van het interdisciplinaire karakter van het onderzoek. Het project, dat past binnen het ankerpunt wetgeving, raakt aan alle perspectieven van de onderzoeksmatrix en is interdisciplinair.

In vervolg op deze resultaten is het onderzoek op het terrein van materieelrechtelijke stafwetgeving en criteria voor strafbaarstelling gecontinueerd en geïntensiveerd. Verschillen-de onderzoekers voeren binnen dit project promotieonderzoek plaats. Een interne promovenda werkte aan de doorwerking van Europese legaliteitsbeginsel op nationale strafbaarstellingen en rechtspraak (Altena, promotie 2016). Een recenter aangetreden promovendus (Cnossen) bestudeert de complexe relatie tussen strafbaarstellingen in het commune en het bijzonder strafrecht en effecten daarvan. Drie externe promovendi (Esser, Ten Klooster en Bakker) bestuderen de structuur van de strafwetgeving vanuit het perspectief van de daarin besloten criteria voor strafbaarstelling en rechtsbelangen. Een vierde externe promovendus (Buruma) onderzoekt de strafbaarstelling van opruiing en het rechtsbelang van de openbare orde.

Het deelproject maakt een groeispurt door. Halverwege 2015 werd een nieuwe promotieplaats verworven op het terrein van criteria voor strafbaarstelling, in het bijzonder het schadebegrip, mede vanuit interdisciplinair perspectief (neuro law, Faassen). Cleiren en Ten Voorde en vier promovendi (deels intern, deels extern) zullen zich de komende jaren richten op materiële strafwetgeving en daarbij te betrekken criteria en rechtsbelangen. Het onderzoek van Cleiren heeft een impuls gekregen door een recent verkregen subsidie van het LUF. Het onderzoek beoogt de vraag te beantwoorden of de waarborgen van legitimacy en accountability, die lagen besloten in en werden geboden door het onderliggend gedachtengoed, de structuur, consistentie en coherentie, met het huidige Wetboek van Strafrecht nog voldoende kunnen worden gerealiseerd. Met de benoeming van de hoogleraar Europees strafrecht per 1 augustus 2016 (Ouwerkerk), wier onderzoek ook de komende tijd is gericht op criteria voor strafbaarstelling in het Europese recht.

Lopende onderzoeksprojecten

J.W. Ouwerkerk – Symbol or substance? Towards a systematic application of criminalisation criteria in EU Law (veni): De Europese Unie kan aan de lidstaten voorschrijven dat zij bepaalde gedragingen in nationale wetgeving strafbaar stellen. Dit project onderzoekt op welke gronden (zgn. ‘criteria voor strafbaarstelling’) de Europese Unie hiertoe kan overgaan. Tevens wordt een instrument ontwikkeld teneinde een systematische toepassing van deze criteria te vergemakkelijken en te realiseren.

M.A.H. van der Woude, J.M. ten Voorde, P. Boekhoorn & A. Jonker – Evaluatie Nederlandse contraterrorismewetgeving 2001-2021 (WODC).

T.M.B. Buruma - Opruiing (art. 131 Sr.) in een veranderde samenleving

J.P. Cnossen - De invloed van bijzonder strafrecht op fundamentele uitgangspunten van het strafrecht (promotie-onderzoek)

J.N. Faassen - Strafbaarstelling, Moraliteit en de Neurowetenschappen: een nieuw perspectief op schade (promotie-onderzoek)

S.J. Lopik - Strafrecht en klimaatverandering (promotie-onderzoek)

N.G.H. Verschaeren – Diversiteit in handhavingsstelsels (promotie-onderzoek)

Kernpublicaties

Lopik S.J. (2022), Ecocide: een fair label?: De terminologie van een populaire nieuwe milieustrafbaarstelling met hooggespannen verwachtingen, Nederlands Juristenblad 97(21): 1676-1682 (NJB 2022/1353).'

Voorde J.M. ten (2022), Ordenende functies van rechtsbelangen: systematiseren en spel verdelen, Boom Strafblad 3(1): 4-8.

Lopik S.J. (2021), Klimaatverandering en strafrecht: positieve verplichtingen op grond van het EVRM?, NJCM-Bulletin: Nederlands tijdschrift voor de mensenrechten 46(3): 244-264 (NTM-NJCMBull. 2021/20).

Ouwerkerk J.W. (2021), Op zoek naar de morele grenzen van Uniestrafrecht: de potentie van het rechtsbelangenconcept. In: Altena J.G.H., Cnossen J.P., Crijns J.H., Schuyt P.M. & Voorde J.M. ten (red.) In onderlinge samenhang: Liber amicorum Tineke Cleiren. Den Haag: Boom Juridisch. 389-404.

Ouwerkerk J.W. (2020), Fundamental Rights-Oriented Repression in the EU? Exploring the Potential and Limits of an Impunity Rationale to Justify Criminalisation in the EU Legal Order. In: Marin, L.; Montaldo, S. (red.) The Fight Against Impunity in EU Law. Hart Studies in European Criminal Law Oxford: Hart Publishing. 47-61.

Ouwerkerk J.W. (2019), Evidence-Based Criminalisation in EU Law: Evidence of What Exactly?. In: Ouwerkerk J.W., Altena J., Öberg J., Miettinen S. (red.) The Future of EU Criminal Justice Policy and Practice. Legal and Criminological Perspectives. European Criminal Justice Series nr. 1 Leiden, Boston: Brill Nijhoff. 37-65.

Cleiren C.P.M., Voorde J.M. ten & Waas W. van (2019), Strafbaarstelling van sexchatting en sextortion onder de loep. De meerwaarde van een empirisch perspectief, Strafblad 17(2): 69-76 (2019/21).

Cleiren C.P.M. & Voorde J.M. ten (2019), Harmonising Legal Interests. Legal Interests under Criminal Law in a Multilevel Legal Order. In: Ouwerkerk J., Altena J., Öberg J., Miettinen S. (red.) The Future of EU Criminal Justice Policy and Practice. Legal and Criminological Perspectives. European Criminal Justice Series nr. 1 Leiden: Brill/Nijhoff. 121-142.

Voorde J.M. ten (2019), Enkele reflecties op toezicht in het Nederlands strafrechtelijk sanctiestelsel, Justitiële Verkenningen 45(3): 11-23.

Ouwerkerk J.W. (2018), Balancing Mutual Trust and Fundamental Rights Protection in the Context of the European Arrest Warrant: What Role for the Gravity of the Underlying Offence in CJEU Case Law? (Editorial), European journal of crime, criminal law and criminal justice 26(2): 103-109.

Contactpersoon

Wilt u meer weten over het onderzoek dat binnen het thema Strafbaarstelling van het CJ-onderzoeksprogramma wordt verricht? Neemt u dan contact op met Jeroen ten Voorde.