Hans Franken wordt 80 en ontvangt Meijerspenning
Rond de tachtigste verjaardag van de eminente Leidse rechtsgeleerde, bestuurder en politicus prof.mr. Hans Franken organiseerde de Rechtenfaculteit op 9 september een symposium. Sprekers omschreven Franken beurtelings als ‘hoeder van de mensenrechten’, ‘rebellenleider’ en ‘pionier in de omgang met nieuwe technologieën’.
Hans Franken nam tijdens het symposium de Meijerspenning in ontvangst, een prestigieuze onderscheiding die buitengewone verdiensten voor de Leidse Faculteit der Rechtsgeleerdheid bekroont en die in 2013 voor het laatst is uitgereikt. Zijn statuur bleek ook uit de bezoekers van het symposium: een voormalige premier, een handvol oud-ministers, de voormalig vice-voorzitter van de Raad van State, topindustriëlen en academici kwamen de emeritus hoogleraar gelukwensen met zijn tachtigste verjaardag. In zijn lange loopbaan heeft Franken in diverse rollen de rechtsstaat verdedigd, daarvan getuigden de sprekers.
Hoogleraar
De Universiteit Leiden kent Franken in de eerste plaats als hoogleraar die verschillende generaties juristen opleidde: van 1977 tot 1983 en – na een intermezzo als Staatsraad – opnieuw vanaf 1987. Oud-decaan en hoogleraar Europees Recht prof.dr. Rick Lawson herinnert zich nog hoe hij zelf in 1982 in de collegebanken zat. ‘Een frêle man verzorgde een inleiding in de rechtswetenschap. Hij kreeg de zaal vol 500 eerstejaars muisstil met zijn betoog. ‘Macht corrumpeert en absolute macht al helemaal’, was zijn credo. Wij juristen moesten de almacht van de staat in het gareel zien te houden.’ De huidige promovendidecaan van de faculteit, Mr.dr. Carel Smith, werd toen hij zelf nog moest promoveren door Franken begeleid. Hij kreeg alle vrijheid om ook de meest wilde ideeën te onderzoeken. Dus toen de Smith zich had voorgenomen zonder enige wiskundige kennis Gödels onvolledigheidsstellingen toe te passen op het recht, zette zijn promotor wel een zorgelijk gezicht op maar legde hem geen strobreed in de weg. Smith is Franken dankbaar voor de vrijheid die hij kreeg om te leren van zijn eigen fouten. Zowel hij als Lawson roemt het hoge academische niveau van de colleges en werkgroepen die onder Frankens leiding werden gegeven. ‘Misschien zou het nu als didactisch onverantwoord gelden om de lat direct zo hoog te leggen, maar destijds was het heel vormend dat al onder de eerstejaars een Cartesiaanse twijfel aan alle zekerheden werd gezaaid’, aldus Smith.
een muzikale ode tijdens het symposium.
Oprichter eLaw
Prof.mr. Corien Prins – inmiddels decaan van de juridische faculteit in Tilburg en bij Franken gepromoveerd – roemde diens vooruitziende blik: ‘Jij staat met beide benen midden in de toekomst’. Eind jaren ’80 voorspelde Franken bijvoorbeeld de opkomst van cybercriminaliteit, een fenomeen dat helaas nog steeds actueel is. Meer onlangs vroeg hij aandacht voor de automatisering van de rechtspraak. ‘Als in de VS een computer met 70 procent nauwkeurigheid een uitspraak van het Supreme Court kan voorspellen, dan betekent dat iets voor ons’, in de woorden van Franken.
Ook prof.dr.mr. Simone van der Hof, hoogleraar op het gebied van recht en informatiemaatschappij, memoreerde hoe Hans Franken telkens nieuwe thema’s agendeert. Ze kwam hem eens tegen op een hip congres waar de nieuwste gadgets werden gepresenteerd. ‘Te midden van al dat technogeweld stond jij, met een ouderwets college over digitale grondrechten. De zaal was afgeladen vol, de mensen stonden langs de muren, want hier was iemand die ons de toekomst in kon leiden en de weg kon wijzen in turbulente tijden.’ De rode draad in Frankens carrière is volgens Van der Hof dat hij fundamentele mensenrechten wil beschermen tegen alles wat ze bedreigt. Bijvoorbeeld tegen nieuwe technologieën. Want hoe veel plezier we daar ook van hebben, er kleven ook risico’s aan waardoor we ons straks misschien niet meer thuis voelen in onze eigen wereld. Het recht moet die risico’s indammen. Om hier serieus werk van te kunnen maken richtte Franken samen met enkele collega’s in 1985 het Centrum voor Recht en Digitale Technologie op. Dat centrum, inmiddels kortweg eLaw geheten, heeft een vaste plek veroverd binnen de Leidse Rechtenfaculteit en herbergt nu vijf hoogleraren. Simone van den Hof is – voorzitter van eLaw – voelt zich een kleindochter van Franken en geeft aan de ‘familietraditie’ in diens geest te zullen voortzetten.
Grondlegger van ICT-mediation
Privacy-expert dr. John Borking richtte in 1989 samen met Franken de Stichting Geschillenoplossing Automatisering op. In de jaren daarvoor konden mislukte automatiseringsprojecten nog met een stapel bankbiljetten worden afgekocht, zo herinnert hij zich. Maar toen de belangen steeds groter werden ging dat niet meer. Conflicten escaleerden en men procedeerde door tot het bittere einde. De branche moest iets doen om die loopgravenoorlogen terug te dringen. Franken en Borking importeerden uit de VS het zogeheten mini-trial, een methode om in korte tijd een conflict op te lossen buiten de rechtszaal om. De kemphanen kwamen naar Frankens kamer op de faculteit, waar een grote ronde tafel stond. ‘Partijen zaten dus niet tegenover, maar naast elkaar; ze konden elkaar zo nodig schoppen’, vertelt Borking. ‘En dan werd er net zo lang gepraat tot er een akkoord was, al duurde het tot diep in de nacht. Had iemand honger, dan zei Hans: ”Neem nog maar een koekje.” Had iemand kaartjes voor de opera, dan zei Hans: “Bel je vrouw maar dat ze iemand anders meeneemt.” Kwam de portier om elf uur melden dat hij het gebouw nu toch echt moest afsluiten, dan gingen we verder in een motel.’ Tijdens de mini-trials lieten de arbiters zich niet beperken door juridische kaders, ze zetten al hun creativiteit in om te zoeken naar het punt waarop een zaak geschikt kon worden. Zo wisten ze veel automatiseringsconflicten buiten de rechtbank op te lossen. En – net zo belangrijk – met die honderden arbitrages bouwden ze een omvangrijke jurisprudentie op en formuleerden de beginselen voor behoorlijk ICT-gebruik.
Politicus
Toch heeft Franken de meest directe invloed op de rechtsstaat in Nederland en daarbuiten gehad in zijn rol als vertegenwoordiger van het CDA in de Eerste Kamer en delegatieleider op vele buitenlandse reizen. Kamervoorzitter mr. Ankie Broekers-Knol (VVD) omschrijft hem als volgt: ‘Er zijn mensen naar wie altijd geluisterd wordt, of het nu medestanders of tegenstanders zijn. Er zijn mensen naar wie altijd gekeken wordt in lastige situaties, of die nou inhoudelijk zijn, politiek of in de sfeer van de intermenselijke verhoudingen. Er zijn mensen van wie men het vanzelfsprekend vindt dat zij namens de groep spreken. Zo iemand was Hans in de Eerste Kamer.’
Franken, Broekers-Knol en collega-hoogleraar Nico Schrijver – sinds 2011 PvdA-senator – hielden regelmatig collegiaal overleg, zo vertelt Schrijver. ‘We vertegenwoordigden drie verschillende partijen, maar hadden een gemeenschappelijk doel: het Leidse juridisch vaandel hooghouden.’ Die informele coalitie kwam goed van pas toen de Eerste Kamer in 2012 moest debatteren over een initiatief van VVD-voorman Stef Blok. Hij vond dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg zich te veel in nationale staatszaken mengde en dat het aan banden moest worden gelegd. Hans Franken leidde de rebellie tegen dit plan. Hij diende een motie in die nadrukkelijk stelde dat de regering zich moest zich blijven inzetten voor de mensenrechten. (‘De regering moest gewoon met haar tengels van dat hof afblijven’, verwoordt hij het in zijn dankwoord tijdens het symposium wat directer) Franken vroeg Broekers-Knol om steun. Zij deelde zijn standpunt en kreeg na veel delibereren de VVD-senatoren zo ver dat ze zich achter de motie-Franken opstelden en dus tegen hun eigen fractievoorzitter in de Tweede Kamer in gingen. Nico Schrijver wist intussen de linkse partijen over te halen om hun eigen moties – die al klaar lagen – in te trekken en zich ook aan te sluiten bij de motie-Franken. En zo geschiedde, de op Europese grondrechten gefundeerde rechtsstaat was gered. ‘Ik was trots op de moed en standvastigheid van Hans en ook op die van de liberale senatoren’, aldus Schrijver in zijn terugblik.
Kamervoorzitter Broekers Knol noemt enkele van de vele moties-Franken die de Eerste Kamer heeft aangenomen. ‘Hans heeft op de bres gestaan voor de rechtsstaat. Voor de gefinancierde rechtshulp, voor kwaliteitseisen als uitgangpunt bij het nemen van beslissingen over de bekostiging van de rechterlijke macht, voor bescherming van de persoonlijke levenssfeer, voor het in overeenstemming brengen van de wetgeving over en het toezicht op de activiteiten van inlichtingendiensten met de normen van het EVRM en de EU-wetgeving inzake gegevensbescherming.’ Met zijn moties en met zijn persoonlijkheid heeft Franken volgens Broekers-Knol een onuitwisbare en onmisbare bijdrage geleverd aan het werk van de Eerste Kamer.