Gastschrijver Tom Lanoye pleit voor verbeelding
De literatuur is niet ten dode opgeschreven, maar ze moet wel openstaan voor alle mogelijke invloeden. Dan blijkt ineens dat een filmscript van Tarantino even inspirerend kan zijn als een goede roman, betoogt gastschrijver Tom Lanoye in zijn Albert Verwey-lezing op donderdag 8 oktober.
Dood van de roman
Tom Lanoye, die dit jaar gastschrijver is aan de Universiteit Leiden en daarom de jaarlijkse Verweylezing verzorgt, houdt daarin een pleidooi voor de verbeelding en tegen de angst voor beïnvloeding van populaire cultuur. Neem nu televisieseries. Een paar maanden geleden nog deed bestsellerauteur Peter Buwalda in het televisieprogramma Zomergasten de sombere voorspelling dat ‘het scherm’ zo lekker en gemakkelijk is, dat het weleens de dood van de roman kan betekenen. Ironisch genoeg gebruikte schrijver Buwalda zelf het scherm om de witte vlag in het literaire kamp al voorzichtig omhoog te hijsen.
Moderne Shakespeare
Buwalda is echter niet de enige stem uit de literaire wereld die de teloorgang van de roman waarschijnlijk acht. Tom Lanoye doet al die klaagzangen af als persoonlijke neuroses van de afzenders: ‘Het is aantoonbare onzin’, aldus de bevlogen schrijver. ‘Kijk naar Tommy Wieringa of Jonathan Littel, en naar Buwalda zelf; zij schrijven fenomenale romans die midden in de wereld staan. En het hoogstaande drama dat we tegenwoordig krijgen voorgeschoteld in films en series zoals House of Cards, dat is de moderne Shakespeare! Mensen die dat ontkennen kunnen gewoon zelf niets fatsoenlijks meer schrijven.’
Maatschappelijk betrokken
Als groot fan van zowel de Italiaanse provocateur Pier Paolo Pasolini, als de Amerikaanse regisseur Quentin Tarantino, komt het niet bij Lanoye op om de hele dag alleen maar naar het behang van zijn eigen ivoren torenkamer te staren. De Vlaamse auteur schrijft maatschappelijk betrokken romans, essays, poëzie, columns, scenario’s en vooral ook theater, zijn grote liefde. Lanoye: ‘Een auteur die niet voor het theater schrijft ís geen auteur.’
Scheiding fictie en non-fictie
Zijn naar buiten gerichte blik betekent niet dat Lanoye per definitie dicht bij de werkelijkheid wil blijven. Hij roept in zijn Verwey-lezing op tot een gezonde scheiding van fictie en non-fictie. Het predicaat ‘waargebeurd’ lijkt een keurmerk te zijn geworden, constateert hij. Schrijvers hebben steeds minder vertrouwen in de kracht van de verbeelding, met als gevolg dat de bodem onder fictie wegvalt en zij zichzelf overbodig maakt.
Acterende auteur
Lanoye vindt ook dat een auteur met zijn teksten op de planken moet staan. Toch is hij een van de weinige auteur-acteurs die eigen theaterteksten opvoeren. Ook donderdag zal hij het publiek in de Leidse Schouwburg na de lezing trakteren op een indringende uitvoering van zijn stuk Niemands Land/Overkant, gebaseerd op de spraakmakende bewerking die Lanoye maakte van oorlogsgedichten uit de Eerste Wereldoorlog.
Soldaat Lanoye
Tom Lanoye vertolkt in het stuk zowel zichzelf, de auteur Lanoye, als een onbestaande soldaat genaamd Lanoye. Door originele oorlogsgedichten uit die tijd naar zijn hand te zetten, creëert hij naar eigen zeggen ‘de reconstructie van een verloren erfgoed dat we nooit hebben gehad’. Daarmee doelt hij op het volgens hem bizarre gegeven dat in de Nederlandstalige cultuur en literatuur zeer weinig is terug te vinden van een van de ingrijpendste periodes in de Europese geschiedenis. Maar dus niet voor lang meer; laat dat maar over aan de verbeelding van Tom Lanoye.
(2 oktober 2015 - Coen van Beelen)