Hoe bestuur je een universiteit zonder één echte eigenaar?
Universiteiten zijn er voor toekomstige generaties - hoe geven we ze ongeschonden door? Leidse wetenschappers reageren op de toespraak die Cambridge-hoogleraar Stefan Collini gaf bij de opening van het academisch jaar.
Video
Erfenis beschermen
Wij zijn niet de eigenaren maar de hoeders van een intellectuele erfenis die we zorgvuldig moeten doorgeven aan volgende generaties. Op dat punt zijn de Leidse wetenschappers het roerend eens met Collini. Maar zijn boodschap roept wel vragen op: hoe moeten we dat erfgoed dan beschermen tegen gevaren als marktwerking en financierders die ‘nuttig’ onderzoek eisen? En wat voor bestuur is er nodig? Over deze vragen ging het debat dat de Universiteit Leiden op 1 september organiseerde in het Kamerlingh Onnes Gebouw.
‘Bescherm de disciplines’
Collini, hoogleraar Intellectual history in Cambridge, stelt zich bescheiden op: ‘Ik pretendeer niet de antwoorden te hebben.’ Maar hij geeft wel voorzetten, tegen de huidige trends in, die tot nadenken stemmen. Zo waarschuwt hij voor de ‘mode’ om afzonderlijke disciplines al te snel samen te voegen in grote instituten, die vooral financiering krijgen als ze multidisciplinaire projecten optuigen. We moeten onze afzonderlijke disciplines juist koesteren, meent Collini. Want het zijn vakgenoten die elkaars werk het beste kunnen beoordelen en aanscherpen.
Decentraliseer de besluitvorming
Maar hoe kan een universiteit het best bestuurd worden als er geen duidelijke eigenaar is? Het bestuur moet verder gedemocratiseerd worden, meent filosoof Thomas Fossen. Hij is actief in de Nieuwe Universiteit Leiden, een groep van studenten en medewerkers die pleit voor een andere universiteit. Decentraliseer de besluitvorming, suggereert Sandra Groeneveld, hoogleraar Publieke sector management.
Wetenschappers als bestuurders
Collini pleit voor wetenschappers als bestuurders - die weten wat er nodig is om goed onderzoek mogelijk te maken. Maar in Groot-Brittannië keren veel bestuurders niet meer terug naar het oorspronkelijke vak waardoor ze het contact met de praktijk verliezen. Na een paar jaar bestuurlijke taken zouden ze weer terug moeten keren in de wetenschap, meent hij. Want andersom is het ook nuttig voor collega’s op de werkvloer: horen van een oud-bestuurder wat er speelt in de organisatie en wat stakeholders als de politiek bezighoudt.
Blijven uitspreken in de media
Zijn vurige pleidooi voor weinig bemoeienis met onderzoek betekent niet, zo benadrukt Collini, dat wetenschappers zich niets van de samenleving en politiek moeten aantrekken. Integendeel. ‘We moeten in de media blijven uitspreken waarom ons onderzoek belangrijk is en waarom het gevaar loopt als financierders het voor het zeggen hebben.’
Communiceer zo eerlijk mogelijk
Frits Rosendaal, hoogleraar Klinische epidemiologie, roept net als Collini zijn collega-wetenschappers op om te blijven communiceren met de samenleving en wel zo eerlijk mogelijk. ‘Maak mensen trots op hun universiteiten en leg uit wat we doen en waarom. Daarbij moeten we geen te grote claims neerleggen, dus bijvoorbeeld niet beloven dat we binnen een paar jaar kanker kunnen genezen.’
Meer diversiteit nodig
Die samenleving moet wel veel beter vertegenwoordigd zijn in de universiteit, betoogt Yra van Dijk, hoogleraar Moderne Nederlandse letterkunde. Er moet meer diversiteit komen. In de harde cijfers, zoals meer vrouwelijke promovendi en hoogleraren. Én in de beeldvorming: toon meer vrouwelijke wetenschappers in publieke optredens.
‘Op hol geslagen’ evaluatiesystemen
Enkele deelnemers, zoals hoogleraar Paul Wouters, bekritiseren het ‘op hol geslagen’ evaluatiesysteem. Wetenschappelijk succes wordt te veel louter afgemeten aan het aantal publicaties en citaties. Ook het accreditatiestelsel komt onder vuur. Vicerector Simone Buitendijk ziet voor de Universiteit Leiden een actieve rol weggelegd om politici ervan te overtuigen dat deze systemen anders moeten worden ingericht.
Vraag brede publiek om steun
Debatleider Casper de Jonge concludeert: ‘Ik hoop dat dit niet het einde van het debat is, maar het begin. We moeten meepraten in het publieke debat en elkaar ook binnen de universiteit opzoeken voor discussie. En we hebben de verplichting om het brede publiek om steun te vragen. Want de universiteit en alles wat daar gebeurt qua onderzoek en onderwijs is het waard om te verdedigen.’
(2 september 2015 - LvP/MH)