Het effect van ontstekingsremmende medicijnen op ons lichaam ten aanzien van stress
Promovenda Femke Lokke Groeneweg onderzocht hoe onze cellen en ons lichaam omgaan met stress en wat het effect is van ontstekingsremmende medicijnen. Promotie 6 november 2014.
Promotores: Prof dr E.R. de Kloet
Co-promotor: Dr. M.J.M. Schaaf
Datum en locatie
Mw. Groeneweg verdedigt haar proefschrift op donderdag 6 november 2014 om 10.00 uur in het Academiegebouw Rapenburg 73, te Leiden
Stresshormoon cortisol
Onder stress verandert ons denken en ons doen heel sterk en een groot deel van deze effecten worden veroorzaakt door het stresshormoon cortisol. De effecten van cortisol worden in eerste plaats veroorzaakt doordat cortisol bepaalde receptoreiwitten activeert die zich in onze cellen bevinden. Vervolgens binden deze cortisolreceptoren aan het DNA. Door deze binding zorgen ze voor het afschrijven van genen, waardoor nieuw RNA wordt gemaakt: dit geeft de effecten van stress.
Dynamiek van receptoren bekijken
Lange tijd werd gedacht dat de receptoren heel lang aan het DNA gebonden bleven. Pas in de laatste 10 jaar zijn microscopiemethodes zo ver ontwikkeld dat het mogelijk is geworden om de dynamiek van receptoren op een milliseconde-tijdsschaal te bekijken. Groeneweg heeft ‘single-molecule’ microscopie gebruikt, een techniek verwant aan de hoge-resolutie microscopietechnieken waarvoor onlangs de Nobelprijs voor de Chemie is uitgereikt. Met deze technologie kunnen individuele cortisolreceptoren worden gevolgd terwijl ze aan het DNA binden en dat met een tijdsresolutie van 5 milliseconde.
Synthetisch hormoon verandert dynamiek receptoren
Groeneweg heeft aangetoond dat de cortisolreceptoren steeds maar heel kort aan het DNA binden, meestal korter dan een seconde. Daarna laten ze los om op dezelfde plek of even verderop opnieuw te binden. Groeneweg ontdekte dat de dynamiek van deze korte bindingen verandert als de receptor door een ander hormoon gebonden is. Dus het synthetische hormoon prednisolon, een geneesmiddel dat ook vaak aan patiënten wordt voorgeschreven om bijvoorbeeld astma of reuma te behandelen, zorgt ervoor dat de cortisolreceptor veel vaker en voor langere periodes aan het DNA gebonden blijft dan wanneer het gebonden wordt door het natuurlijk voorkomende hormoon cortisol.
Effect op meer of andere genen
Waarschijnlijk zal door prednisolon de receptor meer, of andere genen aanzetten dan het normale stresshormoon cortisol doet. Wat dit betekent voor hoe onze hersenen en ons lichaam reageren op deze ontstekingsremmer wordt nog verder onderzocht. Deze nieuwe bevindingen geven een nieuw niveau van complexiteit weer over hoe onze cellen en ons lichaam omgaan met stress en tijdens behandeling met ontstekingsremmende medicijnen.
Grensoverschrijdend onderzoek
Groeneweg werkte voor haar onderzoek samen met bio-farmaceuten, biologen, natuurkundigen en geneeskundigen. Een prachtig voorbeeld van synergie tussen verschillende disciplines binnen de faculteit der wiskunde en natuurwetenschappen en het Leids Universitair Medisch Centrum.
Afbeelding: ‘Stress head; credits Ian Boyd