Bloemlezing Bas Haring en Ionica Smeets legt wetenschap uit
Op 18 november werd het boek Vallende kwartjes van Bas Haring en Ionica Smeets gepresenteerd. De ondertitel luidt: Een slimme selectie van leesbare wetenschap. En dat is precies de juiste omschrijving van deze bloemlezing, waarin natuurwetenschappelijke inzichten voor een groot publiek worden uitgelegd.
Logisch
Het is niet verwonderlijk dat juist Bas Haring en Ionica Smeets dit boek hebben gemaakt. Haring is al enkele jaren aan de Universiteit Leiden actief als hoogleraar ‘Publiek begrip van de wetenschap’, en schreef eerder boeken waarin onderwerpen als evolutie en kunstmatige intelligentie werden uitgelegd aan een breed publiek. Smeets, die dit jaar promoveerde in de wiskunde, doet al jaren hetzelfde in haar column in de Volkskrant en op het weblog Wiskundemeisjes. Het lijkt niet meer dan logisch dat zij de handen nu ineengeslagen hebben.
Snackteksten
Vallende Kwartjes is een verzameling teksten die gaan over de natuurwetenschap, omdat daar volgens de auteurs het uitleggen van ingewikkelde theorieën een grotere rol speelt dan bijvoorbeeld in de geesteswetenschappen. Aangezien uitleggen op veel verschillende manieren kan, is het boek ingedeeld in categorieën, zoals grappig, proefjes, menselijkemaat, denkprocessen en analogieën. Bij het selecteren van de teksten luidde het adagium ‘honderd woorden zeggen meer dan duizend woorden’, wat heeft geresulteerd in heldere, korte snackteksten, die het boek uitermate geschikt maken voor op het nachtkastje. Wie wil er nou niet voor het slapen gaan nog even lezen hoe het ook alweer zat met de relativiteit van beweging?
QWERTY-toetsenbord
Haring en Smeets haalden hun fragmenten uit wetenschappelijke werken, maar ook uit (jeugd)romans, tijdschrijften en uit gesprekken op universiteitsborrels. Tijdens de selectieprocedure leden de auteurs gelukkig niet aan een in Nederland vaak voorkomende verziendheid, waardoor de bloemlezing een groot aantal stukken bevat van Nederlandse bodem. Bijvoorbeeld een tekst uit het proefschrift van Maarten ’t Hart, waarin hij het gedrag van stekelbaarsjes vergelijkt met de menselijke spijsvertering, en zo en passant uitlegt dat stekelbaarsjes een soort ingebouwde klok hebben.
Of Ronald Plasterk, die laat zien dat niet alles in de natuur een optimale uitkomst van de evolutie is. Hij doet dat naar analogie van het QWERTY-toetsenbord. De indeling daarvan stamt uit de tijd van de typmachines, toen veelgebruikte letters niet dicht bij elkaar mochten zitten omdat anders de hamertjes vastliepen. We zijn daar nu zo aan gewend geraakt dat verandering niet meer wenselijk is. Als marsmannetjes ons later opgraven, zullen zij waarschijnlijk niet kunnen verklaren waarom wij met ons schrift dergelijke onhandige toetsenborden hadden.
Misverstanden opgehelderd
Maar ook uit het buitenland komt veel goeds. Bijvoorbeeld het fragment over de ontdekking van de DNA-structuur. Deze tekst, die even intrigerend als (voor een leek) ingewikkeld is, toont op fascinerende wijze hoe James D. Watson stapje voor stapje tot het juiste inzicht kwam, en hoe zijn collega uiteindelijk tijdens de lunch tegen iedereen die het maar wilde horen riep: ‘We hebben het geheim van het leven ontdekt!’
Leuk zijn ook de fragmenten waarin wijdverbreide misverstanden worden opgehelderd. Zo stamt het idee dat kinderen druk worden van suiker uit de Tweede Wereldoorlog. Suiker was toen zo schaars dat de Amerikaanse regering het gebruik ervan wilde ontmoedigen, en zodoende de leugen verspreidde die tot op de dag van vandaag in veel huishoudens standhoudt.
Toegangspoort
En zo staat Vallende Kwartjes bol van leuke, grappige, interessante en verhelderende fragmenten die bovendien stuk voor stuk op enthousiaste wijze worden ingeleid door één van de samenstellers. Doordat het aanbod dat Haring en Smeets ons voorleggen zo divers is, en het bronnenmateriaal zo uitgebreid, staat dit boek niet alleen op zichzelf, maar is het tegelijkertijd een toegangspoort tot een groot scala aan teksten waarin de speurtocht naar kennis kan worden voortgezet. Speurtochten die hopelijk meer van dit soort bloemlezingen voortbrengen.
Bas Haring & Ionica Smeets: Vallende Kwartjes. Een slimme selectie van leesbare wetenschap
Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar, 2010
ISBN: 978 90 388 93853
Prijs: €14,95