Spinozawinnaar Marijn Franx gaat opvolger Hubble gebruiken

07 juni 2010

Een permanente expositie over de plaats van de mens in de kosmos. Ook daarvoor wil Franx zijn Spinozapremie gebruiken. ‘De vooruitgang is zo groot, dat we nog steeds bezig zijn om de vragen te definiëren. Bij het vinden van de antwoorden vallen we van de ene verbazing in de andere.’

De Leidse sterrenkundige prof. dr. M. (Marijn) Franx is één van de vier Spinoza-premiewinnaars die NWO vandaag bekendmaakte. Hij mag 2,5 miljoen euro besteden aan onderzoek. Franx is hoogleraar astronomie aan de Leidse Sterrewacht en onderzoekt de vorming en evolutie van sterrenstelsels.

Hoe veranderen sterrenstelsels?

Marijn Franx bedrijft ‘archeologie van de kosmos’. Hij bestudeert sterrenstelsels op grote afstand. Het licht van deze sterrenstelsels is zo lang onderweg geweest, dat het laat zien hoe deze stelsels eruitzagen op veel jongere leeftijd. Op die manier kan Franx bestuderen hoe sterrenstelsels en het heelal veranderen in de loop der tijd. Het licht van de verste sterrenstelsels heeft er 13 miljard jaar over gedaan om de aarde te bereiken, zodat astronomen melkwegstelsels kunnen zien uit de periode dat het heelal minder dan 1 miljard jaar oud was.

Nieuw afstandsrecord

De gevoeligste opnamen die met de gerepareerde Hubble Space Telescope zijn gemaakt. De cirkels markeren sterrenstelsels die op een bijzonder grote afstand staan, en nog niet eerder waren ontdekt (Foto: HST).

Franx en zijn groep ontdekten dat er al oude sterrenstelsels in het jonge heelal
bestaan. Die sterrenstelsels vormden om onbekende redenen geen nieuwe sterren; er deed zich een soort kosmische geboortebeperking voor. Bovendien blijkt dat deze sterrenstelsels dramatisch zwaarder maar kleiner zijn dan sterrenstelsels van nu. Dit kan alleen verklaard worden als de sterrenstelsels kannibalisme bedreven en elkaar ‘opaten’ tijdens botsingen. Vorig jaar brak het team een nieuw afstandsrecord met de gereviseerde Hubble Space Telescope.

Opvolger van de Hubble

Franx zal in de komende jaren nieuwe gegevens van de gereviseerde Hubble uitwerken, en zal de Spinozapremie gebruiken om de opvolger van de Hubble te gebruiken, de James Webb Space Telescope, die door NASA en ESA gebouwd wordt en op een ESA-raket zal worden gelanceerd. Franx verklaart: ‘Deze nieuwe telescopen geven ons een ongekende blik op het universum. De vooruitgang is zo groot, dat we nog steeds bezig zijn om de vragen te definiëren. Bij het vinden van de antwoorden vallen we van de ene verbazing in de andere’.

Permanente expositie en smart phones

Franx wil de subsidie daarnaast gebruiken om wetenschappelijke kennis van de natuur te delen met een breder publiek: ‘Mijn doel is om applicaties voor Iphones en andere smart phones te ontwikkelen die op aantrekkelijke wijze de verrassingen van de natuur laten zien. Om de creativiteit te stimuleren, beginnen we met een prijsvraag "Bedenk een (i)phone applicatie voor de wetenschap". Ook wil ik een permanente expositie opzetten over de plaats van de mens in de kosmos, en over de moderne astronomie.’

Marijn Franx

Franx studeerde in 1984 cum laude af te Leiden in de astronomie. Vier jaar later promoveerde hij cum laude, eveneens in Leiden. Tussen 1988 en 1993 werkte hij op Harvard als Junior Fellow, en als Hubble Fellow. Van 1993 tot 1998 was hij hoogleraar in Groningen en sinds 1998 bekleedt hij die positie in Leiden. De laatste jaren waren voor Franx topjaren. Zijn groep behaalde vele resultaten met de Hubble Space Telescope, en met 8-meter telescopen op de grond. Zijn groepsleden kregen prestigieuze prijzen en banen aangeboden.

Vier keer astronomie

Het is de tweede keer dat een Leids sterrenkundige de de Spinozapremie krijgt. Eerder viel deze eer te beurt aan prof.dr. Ewine van Dishoeck. Ook de astronomen prof. Ed Van den Heuvel (UvA), en prof. Michiel van der Klis (UvA) kregen hem.

Driemaal Leiden in 2010

Dit jaar krijgen behalve Franx twee andere Leidse wetenschappers de Spinozapremie: Naomi Ellemers, hoogleraar Sociale psychologie van de organisatie en Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse taal- en letterkunde krijgen een Spinozapremie 2010. Ook de Utrechtse chemicus Piet Gros krijgt hem.