De praktijkpartners staan voor verschillende maatschappelijke opgaven. De ontwikkeling van duurzame methoden om die uitdagingen aan te gaan, vragen onder meer om de operationalisering van de maatschappelijke opgave naar de eigen praktijk en om samenwerking met verschillende stakeholders, zowel andere publieke organisaties, alsook private partijen, belangengroepen et cetera. De aard van de opgaven is verschillend voor de verschillende praktijkorganisaties, maar altijd gaan ze gepaard met dilemma’s met gevolgen voor de rol en invulling van leiderschap.

Drie thema’s staan centraal:

• Publiek leiderschap: Gedeeld leiderschap binnen teams en organisaties en werken volgens de bedoeling
• Publiek leiderschap en de maatschappelijke meerwaarde: Verbindend leiderschap in ketens en netwerken
• Publiek leiderschap in de wendbare organisatie: Veranderleiderschap door de organisatie heen

De drie thema’s worden uitgediept in drie promotieprojecten. Die leveren de evidence die op verschillende manieren wordt gedeeld en gebruikt. In deelnemende organisaties wordt terugkoppeling van de (tussentijdse) onderzoeksresultaten georganiseerd in o.a. voor de organisatie geschreven onderzoeksrapportages, presentaties en interne workshops. Leergroepen hebben tot doel om thema’s over projecten heen te verbinden om daarmee het onderzoek te ondersteunen, kennis uit te wisselen en leiderschapsontwikkeling te faciliteren, onder meer door het versterken van het aanbod van leiderschapscurricula. Daarnaast worden netwerkactiviteiten georganiseerd zoals Leiden Leadership Lunches, nieuwsberichten o.a. via social media, conferenties en workshops.

Werken volgens de bedoeling betekent dat medewerkers van een organisatie bij alles wat zij doen in het oog houden wat de hogere doelstelling en het bestaansrecht van de organisatie zijn. Anders dan het strikt volgen van regels of procedures, gaat het vanuit dit perspectief in een publieke organisatie meer om het werken in de geest van de wet om te realiseren wat er bedoeld wordt. Afhankelijk van hun taken kunnen er tussen teams en afdelingen op de werkvloer grote verschillen in vraagstukken bestaan en dus in de maatschappelijke meerwaarde. De invulling van de bedoeling kan daarmee verschillen en daarmee ook de werkwijze van teams en leidinggevenden. Op deze manier werken in organisaties vraagt dat er vanuit verschillende domeinen en teams voortdurend een balans gezocht moet worden tussen de letter en de geest van regels en beleid en het leveren van maatwerk. Dergelijke dilemma’s brengen lastige vraagstukken met zich mee, waarin leiderschap in teams en op alle organisatieniveaus een grote rol speelt. Morele uitgangspunten en ethische afwegingen doen een beroep op het persoonlijk leiderschap van medewerkers. Ethiek en moraal krijgen ook gedeeld in teams hun invulling.

Het project identificeert best-practices en de lessen die daaruit te trekken zijn. Vervolgens worden interventies ontwikkeld en toegepast in teams in verschillende organisaties met behulp van actieonderzoek.

Door de complexiteit van belangrijke maatschappelijke vraagstukken beogen publieke organisaties steeds vaker opgavegericht te werken in ketens en netwerken om maatschappelijke meerwaarde te kunnen leveren. Burgers kunnen te maken hebben met multi-problematiek, die verder gaat dan de taak of meerwaarde van afzonderlijke organisaties. De verschillende samenwerkingsvormen vragen om leiderschap en het afleggen van verantwoordelijkheid door en over organisatiegrenzen heen. Verantwoordelijkheden moeten worden gedeeld, de verschillende belangen van betrokken organisaties in de keten gewogen en rollen verdeeld.

Voor dit project worden verschillende ketensamenwerkingen en organisatienetwerken geïdentificeerd die betrekking hebben op zowel overeenkomstige als verschillende maatschappelijke opgaven waarbij uiteenlopende stakeholdersgroepen met andere of tegenstelde belangen betrokken zijn. Met netwerkanalyses worden samenwerkingen en leiderschap onderzocht, evenals de maatschappelijke effecten op stakeholdersgroepen. De invulling en effectiviteit van verschillende leiderschapsvormen en rollen worden vergeleken over organisaties en samenwerkingsverbanden heen en er worden interventies voor leiderschapsontwikkeling getest.

Publieke organisaties moeten steeds beter en blijvend kunnen inspelen op een veranderende en complexe omgeving, waarbij zij zich voor telkens nieuwe uitdagingen en ontwikkelingen geplaatst zien. De huidige tendens om meer verantwoordelijkheid te leggen bij burgers en cliënten, vraagt daarbij meer van de professionals die met hen werken. Organisaties zoeken daarom naar manieren van organiseren die zowel helpen om die professional meer ruimte te geven, als die de organisatie de beweeglijkheid geven om in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Er worden afwegingen gemaakt over wat centraal en wat decentraal wordt opgepakt. Daarbij is samenhang belangrijker dan alles samen doen. De rol, positie en gewenste competenties van formeel leidinggevenden verandert door toedoen van de ontwikkelingen in de buitenwereld en die van de organisatie. Bovendien spelen leidinggevenden zelf een sleutelrol bij het implementeren, initiëren en stimuleren van verandering in de organisatie; er is wisselwerking binnen en tussen organisatieniveaus. In de hang naar wendbaarheid en flexibiliteit, door statische én dynamische kwaliteit te combineren binnen dezelfde organisatie, komt vanzelf de paradox boven, als het gaat om de eveneens bestaande behoefte aan verantwoording, voorspelbaarheid en controleerbaarheid, zowel intern als extern.

In dit project wordt veranderleiderschap als een multi-level vraagstuk benaderd, waarbij de relaties en wisselwerking tussen actoren op allerlei niveaus de wijze van verandering beïnvloeden. Door gebruik te maken van een 360° benadering onderzoeken we de wisselwerking van leiderschapsgedrag in organisaties op die verschillende niveaus en hun effecten op de wendbaarheid van individuen en de organisatie. Daarnaast bekijken we de effecten van en op verandering longitudinaal, aangezien het proces van de verandering en het realiseren van wendbaarheid alleen door de tijd heen goed begrepen en verklaard kan worden. In het project houden we rekening met verschillende organisatiecontexten en de manier waarop bureaucratische kenmerken enerzijds en verandering en de schaal en impact ervan (bijv. proces verandering versus een crisis) anderzijds een rol spelen bij de invulling en effecten van leiderschap. Inzichten over effectief veranderleiderschap worden bovendien benut om veldexperimenten uit te voeren waarmee de effectiviteit van leiderschapsgedrag direct in de dagelijkse praktijk beïnvloed kan worden.