Proefschrift
Risky Business?
Behavioral and neural mechanisms underlying risky decision-making in adolescents
- Auteur
- Neeltje Blankenstein
- Datum
- 14 februari 2019
Samenvatting
Tijdens het maken van risicovolle beslissingen ervaren we vaak onzekerheid. Als je bijvoorbeeld het ijs op gaat na de eerste vorst, weet je niet of je door het ijs zal vallen of kan genieten van het schaatsweer. Zelfs het opgooien van een muntje behelst onzekerheid: je weet niet of de uitkomst kop of munt zal zijn. De uitkomsten op deze risicovolle keuzes komen dus voor met een zekere kans, maar de informatie over de kans kan ontbreken. In het voorbeeld met het muntje is de uitkomst op kop (of munt) bekend (50%). Maar de kans om door het ijs te zakken is niet in te schatten. Dit onderscheid noemen we risico (bekende kansen) en ambiguïteit (onbekende kansen).
Een ontwikkelingsfase die sterk gekenmerkt wordt door veel risicogedrag is de adolescentie, een periode waarin ook veel verandert in de hersenen. Er is al veel onderzoek gedaan naar risicogedrag in de adolescentie en de gepaarde hersenontwikkeling, maar nog niet voor situaties van ambiguïteit. In dit proefschrift heb ik onderzocht hoe adolescenten omgaan met risico en ambiguïteit, welke hersengebieden hierbij betrokken zijn, en hoe zich dit verhoudt tot risicogedrag in het echte leven.
Deelnemers tussen de 10 en 25 jaar speelden een ‘rad van fortuin’ spel. Hierin waren de kansen om te winnen bekend (risico) en onbekend (ambiguïteit). We vonden dat gedrag tijdens ambiguïteit samenhing met risicogedrag in het echte leven (zoals te veel drinken, gemeten met een vragenlijst), maar gedrag tijdens risico niet. Gedrag onder ambiguïteit is dus een betere weergave van risicogedrag in het echte leven: het level is immers geen muntenspel.
Ook heb ik onderzocht welke hersengebieden betrokken zijn bij beslissingen onder risico en ambiguïteit, door adolescenten het rad van fortuin spel te laten spelen in de MRI scanner. Gebieden belangrijk voor cognitieve controle en het reguleren van je gedrag waren actief tijdens ambiguïteit (de dorsomediale en laterale prefrontale cortex en de anterieure insula). Gebieden belangrijk voor het op waarde schatten van keuzeopties waren actief voor risico (het ventrale striatum en de mediale prefrontale cortex). Risico en ambiguïteit worden dus verwerkt door verschillende hersensystemen.
Tot slot vonden we dat niet iedereen even veel risico nam. Hoewel de adolescentie gemiddeld gezien een periode is van verhoogd risicogedrag, is dat dus echt niet voor iedereen zo. Dit zagen we ook terug in de activiteit in het brein. Tot slot vonden we dat risicogedrag positief samenhing met prosociaal gedrag (iets goeds doen voor een ander). Als iemand veel risico’s neemt is dat dus niet per se slecht. Diegene is misschien ook iemand die een ander helpt in nood.
Is er in de adolescentie sprake van Risky business? Dat hangt er maar net van af: de context maakt uit (risico en ambiguiteit; bekende en onbekende kansen), maar ook het individu: niet iedere adolescent neemt even veel risico, en als iemand risico neemt, hoeft dat niet per se slecht te zijn.