Boek

Groepsportret met dame. De geschiedenis van Universiteit Leiden

In deze vierdelige reeks beschrijft Willem Otterspeer de geschiedenis van ’s lands oudste en bekendste universiteit.

Auteur: Willem Otterspeer
Datum: 10 februari 2021
Links: Boeken bij Uitgeverij Prometheus

Tekst van website uitgeverij Prometheus.

Een vorm van achterstallig onderhoud, zo zou men de reeks Groepsportret met Dame kunnen noemen. De laatste keer dat een verantwoorde geschiedenis van de Leidse universiteit gepubliceerd werd, was tussen 1829 en 1832: Matthijs Siegenbeeks tweedelige Geschiedenis der Leidsche Hoogeschool. Ruim anderhalve eeuw later verschijnt een integrale geschiedenis in vier delen:

1. Het Bolwerk van de vrijheid, 1575-1672

In het eerste deel van de reeks neemt Willem Otterspeer zijn lezers mee op een reis langs de vele facetten van de universiteit, zoals het debat over wetenschap en filosofie, de discussie over rede en geloof, de rol van kennisoverdracht, de vorming van een maatschappelijke elite, de contacten met buitenlandse geleerden en het studentenleven in de zeventiende eeuw.

2. De vesting van de macht, 1673-1775

De onstuimige stichtingsjaren zijn achter de rug, en de universiteit gaat van de barokke praal van de late zeventiende eeuw over in de schittering van de Verlichting. In zijn scherpzinnige, meeslepende stijl verhaalt Otterspeer van de vogels van zeer uiteenlopende pluimage die de universiteit bezochten. Buitenlandse studenten bleven de universiteitsstad een kleurrijke aanblik bieden, hun afwijkende omgangsvormen, hun hoge opvattingen van eer bleven garant voor heftige misverstanden. In hun gevolg trekt een pittoreske tocht van schermmeesters en boekdrukkers, hoeren en nachtwachten door het beeld.

3. De werken van de wetenschap, 1776-1876

In het tweede deel liet hij de universiteit achter op het toppunt van haar roem. Veel daarvan bleek bij nader inzien een façade. En net als de Republiek, waarvan de universiteit een getrouwe afspiegeling is, begon ze een tumultueuze tijd van lotswisseling en herstel.
Wie denkt dat de negentiende eeuw een saaie eeuw is, kan zich bij dit boek de ogen uitwrijven. Leiden marcheert met de patriotten en hoereert met de Fransen, het rijst op uit zijn as onder Willem I en is tegelijk het hart van de liberale oppositie tegen diens bewind. En als Leiden wederom een eeuwfeest viert, is het opnieuw een van de grootste universiteiten van Europa, en nu naar waarheid.

4. De strategie van de aanpassing, 1877-2000

Heeft de universiteit nog wel een eigen identiteit? Zijn de middelpuntvliedende krachten van wetenschap en specialisatie niet veel groter dan de bindende krachten van geleerdheid en traditie?
Toch is dit het verhaal van de grote triomfen van de natuurwetenschap (Lorentz en Zeeman, Kamerlingh Onnes en Einthoven), van de humaniora (Snouck Hurgronje en Huizinga) en van de rechtsgeleerdheid (Van Vollenhoven en Meijers). Van de Nobelprijzen en van de meesterwerken, en van ontwikkelingen op het gebied van onderwijs en studentenleven die hun sporen tot in de huidige tijd trekken. Een universiteit is een instelling die leeft in de mensen die haar maken en in de tijd die haar omgeeft. Zelfvertrouwen en twijfel, hoop en verlangen zijn de emoties die haar vorm bepalen.