Rapport

Persoonsgerichte maatregelen Syrië/Irak-gangers

Een vergelijking tussen Nederland, België, Denemarken,Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

Auteur: Stef Wittendorp, Roel de Bont, Edwin Bakker en Jeanine de Roy van Zuijdewijn
Datum: 03 juli 2017

Samenvatting

Sinds eind 2012 staat de uitreis naar en terugkeer uit Syrië en Irak hoog op de agenda in veel Westerse landen en zijn er maatregelen genomen om te proberen grip te krijgen op de problematiek. In dit rapport is er op basis van publiekelijk beschikbare informatie gekeken naar zogenoemde persoonsgerichte maatregelen waar onder strafrechtelijke vervolgingen, beperkende maatregelen zoals het afnemen van reisdocumenten en sociale interventies. Maatregelen die betrekking hebben op bijvoorbeeld het vergroten van de maatschappelijke weerstand of organisatieverboden zijn niet meegenomen.

Het palet aan maatregelen wordt in verschillende fases ingezet:

Verblijf in het land van vestiging: het strafrecht gericht op voorbereidende handelingen in het kader van terroristische misdrijven wordt gebruikt om uitreizen te voorkomen (Nederland, België, Frankrijk en de VS). Het rondkrijgen van de bewijslast is op dit punt niet altijd eenvoudig. Het vervallen verklaren van paspoorten en identiteitskaarten is een veel gebruikte maatregel om uitreizigers te stoppen. Ondanks toepassing van deze maatregel zijn er gevallen bekend waarbij personen er toch in slaagden uit te reizen. De uitzondering op de paspoortmaatregel is de VS waar getracht wordt hetzelfde effect te bereiken door personen op een ‘no-fly’ lijst te zetten. In onder andere België, Duitsland, Frankrijk en de VS benadert de politie of de veiligheidsdiensten potentiële uitreizigers om deze personen op andere gedachten te brengen.

Reis naar Syrië/Irak, mogelijk om deel te nemen aan de gewapende jihadistische strijd: informatie omtrent de uitreis wordt bilateraal gedeeld met bijvoorbeeld Turkije of via internationale kanalen (Europol, Interpol, CTG) om de uitreiziger in de gaten te houden. Onderkende uitreizigers worden onder andere in Nederland en België uitgeschreven uit de gemeentelijke basisregistratie. Ook wordt de toegang ontzegd tot sociale voorzieningen en worden financiële tegoeden bevroren; dit geldt ook voor uitreizigers uit onder meer het Denemarken, Frankrijk en het VK.

Verblijf op het strijdtoneel in Syrië/Irak: alle landen zijn of waren militair actief, hetzij door het trainen van Koerdische strijders (Duitsland), door de inzet van Special Forces (Denemarken, Frankrijk, het VK en de VS) of door het uitvoeren van luchtaanvallen (Nederland, België, Denemarken, Frankrijk, het VK en de VS). Alleen het VK en de VS hebben gericht eigen burgers omgebracht op het slagveld. Op strafrechtelijk vlak zijn er veroordelingen bij verstek geweest (Nederland en België).

Verlaten van het strijdtoneel en terugreis naar het land van vestiging: enkele landen bieden consulaire bijstand (Nederland en Frankrijk). België weigerde in één geval een burger te repatriëren. Over het algemeen is weinig publieke informatie beschikbaar om hier goed zicht op te krijgen.

Terugkomst in het land van vestiging: in alle onderzochte landen zijn terugkeerders veroordeeld voor lidmaatschap van een terroristische organisatie of strafdaden gepleegd in Syrië/Irak. Ook worden beperkende maatregelen toegepast zoals het afnemen van paspoorten of het onder toezicht plaatsen

met behulp van een enkelband. In alle landen zijn er trajecten gericht op terugkeer in de samenleving, hoewel het ene land verder is dan het andere. In het algemeen kan gesteld worden dat de onderzochte landen eenzelfde benadering hanteren, maar dat er tevens accentverschillen zijn.

Het rapport werpt drie vragen op:

- Wat is de meerwaarde van de nieuwe contraterrorisme-wetgeving?

- Kunnen beperkende maatregelen zoals het opleggen van enkelbandenen stelsels van toezicht daadwerkelijk de kans op aanslagen verkleinen?

- Bestaat er een taboe op persoonsgerichte maatregelen zoals consulaire bijstand als uitreizigers eenmaal in Syrië/Irak zijn en het strijdtoneel willen verlaten?

Lees het volledige rapport.