Rembrandts sporen aan de Universiteit Leiden
De stichting Rembrandt in Leiden wil Leiden intensiever promoten als stad van deze wereldberoemde Hollandse meester. Rembrandts inschrijving aan de universiteit is nauwelijks bekend bij het grote publiek. Welke sporen liet hij nog meer achter aan de universiteit?
Een van de initiatiefnemers van de stichting Rembrandt in Leiden is Jos van den Broek, bijzonder hoogleraar wetenschapscommunicatie. Hij vindt dat Leiden zich nog veel beter kan profileren als stad van Rembrandt en pleit onder andere voor een bezoekerscentrum en meer duidelijke verwijzingen naar de schilder in de stad. De enige bekende tastbare bewijzen zijn drie beelden, een bordje bij de Latijnse School en een ingemetselde gevelsteen in de Weddesteeg waar zijn geboortehuis stond.
Inschrijfboek
Dat Rembrandt ook stond ingeschreven aan de Leidse universiteit is veel minder bekend. Het bewijsstuk bevindt zich in de Leidse Universiteitsbibliotheek. Het originele inschrijfboek van de universiteit uit die tijd, vermeldt op 20 mei 1620 in het Latijn: 'Rembrandus Hermanni Leydensis Studiosus litterarum annor 14, apud parentes'. Hetgeen letterlijk betekent dat de 14-jarige Leidse letterenstudent Rembrandt, zoon van Harmen, bij zijn ouders woont. Eigenlijk was hij toen nog 13, maar voor studenten onder de 14 jaar golden strengere regels en mogelijk deed hij zich daarom een jaar ouder voor.
Dit historische inschrijfboek ligt, na een eenvoudige aanvraag met een universitaire bibliotheekpas, ter inzage in de leeszaal Bijzondere Collecties. Een kleine sensatie; opeens worden de sporen van deze beroemde schilder heel tastbaar. Rembrandts ouders, een vermogende molenaar en een bakkersdochter, willen hun negende kind een goede opleiding geven. Een paar jaar lang bezoekt Rembrandt de Latijnse School in de Lokhorststraat en dan wordt hij in 1620 ingeschreven aan de universiteit. Maar naar alle waarschijnlijkheid duurt de inschrijving maar één jaar. En de vraag is of de jonge Rembrandt werkelijk colleges volgt. Liet hij zich soms inschrijven door bijkomende voordelen als belastingvrij bier en vrijstelling van dienst bij de schutterij? Vermoedelijk wel, veronderstellen historici.
Leidse periode
Rond diezelfde tijd gaat hij in de leer bij de Leidse schilder Jacob van Swanenburgh. Van hem leert hij de kunst van het etsen. Later begint Rembrandt een atelier in Leiden, waar hij veel samenwerkt met zijn vriend, de schilder Jan Lievens. Hij neemt leerlingen aan waaronder Gerard Dou. In zijn Leidse periode maakt Rembrandt vooral kleine schilderijen met allegorische en religieuze onderwerpen.
Zeldzame tekeningen
In diezelfde leeszaal Bijzondere Collecties van de UB is ook veel werk van Rembrandt te zien: twee zeldzame tekeningen en ongeveer honderd etsen van Rembrandt. De Universiteit Leiden is de enige universiteit in Nederland die een eigen kunstcollectie bezit met dergelijke, 17e- eeuwse werken. De Leidse kunsthistoricus Louk Tilanus bespreekt in de videoserie Wereldschatten een van de twee tekeningen, een voorstudie voor een ets die de zondeval van Adam en Eva verbeeldt. De snelle schets is zeldzaam want er zijn maar weinig voorstudies bewaard gebleven.
Anatomisch theater
Hoewel Rembrandt wellicht niet of nauwelijks studeerde, moet hij zich wel hebben laten inspireren door het wetenschappelijke werk dat hier verricht werd, stelt Tilanus. De universiteit had een anatomisch theater, een van de eerste in Europa, waar medici in het openbaar menselijke en dierlijke kadavers ontleedden. Tilanus: ‘Het is zeer aannemelijk dat Rembrandt, gezien zijn interesse in de anatomie, hier kwam kijken.’ Het theater was gesitueerd in een voormalige kerk aan het Rapenburg 70, de Faliede Bagijnenkerk. Hier huist nu het Bestuursbureau van de universiteit.
Nicolaes Tulp
De vermaarde medicus Nicolaes Tulp moet hier, zij het jaren eerder, ook hebben gestaan. Hij studeert van 1611 tot 1614 geneeskunde in Leiden. Tulp, die het later zou schoppen tot burgemeester van Amsterdam, wordt een belangrijke opdrachtgever voor Rembrandt als de schilder naar Amsterdam verhuist. Zijn anatomische lessen in de Amsterdamse Waag zijn een begrip en Rembrandt schildert in 1632 ‘de Anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp'.
Onderzoek
Tal van Leidse kunsthistorici hebben het werk van Rembrandt bestudeerd. De in Leiden gepromoveerde kunsthistoricus Eric Jan Sluijter onderzocht onder andere de erotiek in Rembrandts werk. Dat resulteerde in de monumentale studie ‘Rembrandt and the Female Nude’ (2007). Ook Leidse archeologen onderzoeken de sporen van Rembrandt. De exacte locatie van zijn al lang geleden gesloopte geboortehuis in de Leidse Weddesteeg was nooit helemaal duidelijk. Archeologen zetten oude kaarten over naar moderne coördinaten en konden met behulp van satellieten in 2007 de locatie van het geboortehuis bepalen. Binnenkort starten de archeologen een bodemonderzoek in de Weddesteeg om te zien of op die plek nog resten van de fundering aanwezig zijn. En wie weet welke sporen ze nog meer tegenkomen.
(23 december 2013 - LvP)
Zie ook
-
Nieuwe stichting wil meer werk van Rembrandt naar Leiden halen
-
De wandelroute 'In het voetspoor van de jonge Rembrandt' is verkrijgbaar bij het Visitor Centre Leiden voor € 2,95