Hoe schattigheid de Japanse cultuur domineert
De hedendaagse Japanse cultuur valt het beste met één woord te omschrijven: schattigheid. Hello Kitty, het belangrijkste symbool hiervan, is in alle lagen van de samenleving te vinden. De Leidse Japanologen Ivo Smits en Kasia Cwiertka stelden een bundel artikelen samen over dit wonderlijke fenomeen.
Lieve poppetjes
Het Japanse woord voor schattigheid, kawaii, heeft een lange geschiedenis, maar het fenomeen bestaat sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw. Aanvankelijk manifesteerde het zich in ontwerpstijlen en mode, maar al snel werd het een houding onder jongeren. Die houding werd bij uitstek belichaamd door de shōjo (‘adolescente meisjes’) die zich massaal als lieve poppetjes gingen kleden en schreven in een schattig handschrift, met ronde letters en symbolen als sterren en hartjes.
Tegencultuur
Smits, hoogleraar letteren en culturen van Japan, legt uit: ‘De kawaii was oorspronkelijk een tegencultuur. Het werd geassocieerd met de kindertijd. Jongeren wilden niet volwassen worden, want dan moet je je anders voordoen en kan je niet meer oprecht zijn. De schattigheidscultuur is een manier om je daartegen te verzetten. Dat betekent overigens niet dat mensen stilstaan. Ze krijgen een baan en nemen kinderen, maar creëren daarnaast voor zichzelf de mogelijkheid om weg te vluchten in een veilige, vrolijke fantasiewereld.’
Wijdverbreid
De schattigheid in Japan is inmiddels zo wijdverbreid dat er niet meer aan valt te ontkomen. Zelfs de politiekorpsen in het hele land hebben allemaal hun eigen mascotte om meer aansluiting bij het volk te vinden. Een grote rol daarin is weggelegd voor de commercie, die het land met schattigheid overspoelt. Maar het protestelement tegen volwassenheid blijft. Cwiertka, hoogleraar modern Japan: ‘Als oudere is het ook belangrijk je te blijven associëren met de jongerencultuur. Door als vijftigjarige een Hello Kitty sleutelhanger te dragen laat je zien dat je er nog bij hoort. Ook mannen moeten eraan geloven, willen ze bij de vrouwen in de gratie vallen.’
Schattigheid in Nederland
Sinds een jaar of tien dringt ook in Nederland de Japanse schattigheidscultuur door. Een programma als
Pokémon is hier enorm populair, en de snoezige beeltenis van Hello Kitty verschijnt steeds vaker op alledaagse materialen als broodtrommeltjes, kleding en schoolspullen. Cwiertka: ‘Laatst nog zag ik een advertentie van Shell waarop tientallen kleine poppetjes stonden met grote ogen. Die leken zo te zijn weggelopen uit Japan.’
Smits: ‘In het algemeen geldt dat de Japanse popcultuur sinds een jaar of tien steeds meer een referentiekader is voor jongerencultuur. In Nederland is al een hele generatie opgegroeid voor wie al die schattige figuurtjes niet meer vreemd zijn. They’re here to stay.’
De bundel met vertaalde studies naar de Japanse schattigheidscultuur, Hello Kitty & Gothic Lolita’s
, waarvoor Smits en Cwiertka gezamenlijk de inleiding schreven, is uitgegeven door Leiden University Press. ISBN: 978-908-72-8143-4, €19,95.