Maleis sprekende papegaai op diplomatieke missie
Gezanten van de sultan van Aceh (Atjeh) zetten op 20 juli 1602 voet op Zeeuwse bodem. Dit is de eerste Zuidoost-Aziatische diplomatieke missie naar Europa. Al vóór de oprichting van de VOC in 1602 leggen handelscompagnieën uit de Republiek vanaf 1595 contacten in Zuidoost-Azië, schrijft historica Ingrid Mitrasing in haar proefschrift.
Bezoek aan Prins Maurits
Kosten noch moeite werden gespaard voor de ontvangst van de Aceh-missie. Al schoof de Staten Generaal van de Republiek de rekening van 15 maanden verblijf snel door naar de VOC die in maart 1602 was opgericht. Mitrasing doorzocht in het Nationaal Archief de archieven van de Voorcompagnieën en die van de VOC. Drie gezanten uit Aceh kwamen met hun entourage inclusief tolk naar de Republiek. Ze brachten onder meer een bezoek aan Prins Maurits in fort Grave, met giften als een Maleis sprekende papegaai en een gouden zwaard.
Het bezoek had als direct effect dat enkele Europese hoven delegaties stuurden naar de Republiek om kennis te maken met de afgezanten van de machtige Aziatische staat Aceh. Indirect erkenden de Europese delegaties daarmee de Republiek tijdens de Tachtigjarige Oorlog met Spanje.
Wat ging aan de missie vooraf?
In 1598 vaart Cornelis de Houtman met de eerste Zeelandvloot uit, op zoek naar contracten voor peper op Sumatra. Deze expeditie valt middenin een machtsspel om de Straat van Malakka tussen de Portugezen, het sultanaat Johor op Maleisie en het sultanaat Aceh op Sumatra. Aan de ontvangst in Aceh mankeert niks. Er liggen zelfs al afspraken voor een gezamenlijke tocht op Johor. Opgehitst door de Portugezen valt Aceh echter de Zeelandvloot aan waarbij Cornelis de Houtman wordt gedood en zijn broer Frederick gevangen wordt genomen. Prins Maurits schrijft brieven aan sultan Alau’d-din Ri’ayat Shah om Frederik de Houtman vrij te krijgen. In een brief van Maurits uit 1600 leest Mitrasing dat hij de sultan vriendschap en assistentie aanbiedt tegen de Portugezen in Malakka.
Broederband als politiek signaal
Aceh herkent in de Republiek een mogelijke bondgenoot. Het is voor beiden van vitaal belang om de Portugezen uit de Straat van Malakka te verjagen. Bovendien is de sultan geïnteresseerd in de rol van de aristocratie in de Republiek in een tijd waarin absoluut koningschap de norm was. Hij wil weten hoe die Republiek zich verweert tegen Spanje. De sultan van Aceh sluit een strategische vriendschap, ook wel broederband genoemd, met de Republiek. Mitrasing vindt het zeer aannemelijk dat Aceh hiermee een politiek signaal afgeeft aan Portugal en Spanje, toen nog verenigd onder één kroon. Tot militaire assistentie is het nooit gekomen. Want de Republiek eist handelsmonopolies in ruil voor assistentie; de sultan eist assistentie zonder voorwaarden.
Niet eerder beschreven
De unieke ‘broederband’ tussen de Republiek en vier opeenvolgende sultans van Aceh heeft tot zeker 1641 geduurd en is niet eerder door historici onderzocht. De bloedige oorlogen in de 19e en 20e eeuw om Aceh te onderwerpen hebben hun stempel gedrukt op de geschiedschrijving. Maar ooit was er die broederband, zichtbaar in de Aceh-missie.
(17 juli 2012/ MvG)