De aantrekkingskracht van de middeleeuwen
Coen Maas laat zien hoe politici de middeleeuwen inzetten als retorisch argument. Dat gebeurt nu, dat gebeurde in de vroegmoderne tijd (ca. 1500-1800). Maas onderzocht hoe mensen in die periode dachten over de middeleeuwen. Daarvoor gebruikte hij onder meer oude handschriften als nieuwe bron. Promotie 15 mei 2012.
De eigentijdse middeleeuwen
In de huidige politiek positioneert Geert Wilders de moslims als een achterlijke groepering. Daarbij heeft hij herhaaldelijk verwezen naar de islam als ‘middeleeuwse’ godsdienst. In zijn weergave van de islam sluit Wilders aan bij ideeën die al honderden jaren leven over de middeleeuwen, ondanks verwoede pogingen van historici om die diepgewortelde overtuigingen te nuanceren.
Van Dirk I naar Willem van Oranje
‘In de 16e eeuw werkte dat net zo’, vertelt Maas, ‘bijvoorbeeld met de Opstand tegen de Spaanse overheersing.’ Politici zagen een parallel met het historische verhaal over Dirk I, Graaf van Holland. Dirk I was er in de 9e eeuw in geslaagd de heidense Vikingen te verdrijven. Door een directe lijn te trekken van Dirk I naar Willem van Oranje zou deze als leider in Dirks voetsporen treden en de overheersers afkomstig uit het katholieke Spanje verjagen. Zo bezien was de Opstand tegen de Spanjaarden legitiem.
De taal van toen gebruiken voor nu
Maas ontdekte verder dat politici destijds dezelfde taal gebruikten als historici. Neem Janus Dousa (1545-1604), één van de oprichters van de Leidse universiteit en leider van het gewapend verzet tijdens het Spaanse Beleg van Leiden. Als de politicus Dousa spreekt over de middeleeuwse Noormannen gebruikt hij termen als roofzucht, moordpartijen, tirannie, onbetrouwbaarheid, woestheid en goddeloosheid. Deze bewoordingen doen sterk denken aan de 'Nederlandse onafhankelijkheidsverklaring' uit 1581 en hoe over het regime van de Spaanse vorst Filips II wordt gesproken.
Historische sensatie
Bij zijn onderzoek naar 16e-eeuwse geschiedschrijving raadpleegde Maas oude handschriften die nooit eerder voor onderzoek waren gebruikt. Maas: ‘Die 16e-eeuwse handschriften gaven niet alleen een historische sensatie, maar ze waren ook heel informatief door de reacties van de lezers in die tijd. Zij hadden namelijk allerhande leessporen achtergelaten in de marges van het handschrift.’
Interactie tussen historici en politici
Maas is classicus van origine en via het Neolatijn in de vroegmoderne tijd beland. Het zwaartepunt van zijn proefschrift ligt bij de analyse van retorische strategieën. Hij vindt daarbij vooral de interactie tussen geschiedschrijving en politiek interessant. Hij betoogt dat historische argumenten het politieke debat beïnvloeden en andersom de politieke context invloed uitoefent op de historicus. Een andere tijd, een andere historicus en een andere geschiedschrijving. Maas spreekt van synergie, wederzijdse positieve beïnvloeding.
| Stelling bij het proefschrift ‘Politieke belangen zijn eerder een katalysator voor, dan een rem op de ontwikkeling van de geschiedschrijving.’ |
Promotie Coen Maas
'The Lure of the Dark Ages: Writing the Middle Ages and Political Rhetoric in Humanist Historiography from the Low Countries'
Datum: Dinsdag 15 mei 2012
Tijd: aanvang 16:15 uur
Faculteit: Geesteswetenschappen
Promotor:
Prof.dr. K.A.E. Enenkel
(11 mei 2012/ Mardet van Gennip)