Erik Kwakkel ontdekt oudste manuscript medisch handboek
Een manuscript van het oudste bekende handboek voor de westerse medische wetenschap ligt in de kluis van de Koninklijke Bibliotheek. Dat ontdekte Erik Kwakkel, onderzoeker aan het Instituut voor Culturele Disciplines.
Ouder dan gedacht
In de kluis van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag ligt een manuscript van de Latijnstalige Liber pantegni ( Compleet boek van de medische kunst), waarvan men tot voor kort aannam dat het uit de 12e eeuw stamde. Dankzij een nieuwe dateringsmethode kon Kwakkel vaststellen dat het manuscript honderd jaar ouder is en waarschijnlijk is gemaakt bij leven van de oorspronkelijke auteur, de uit Tunesië afkomstige arts-monnik Constantijn de Afrikaan.
Belangrijke vondst
Belangrijker nog dan de nieuwe datering van het handschrift is de lokalisering ervan. Men ging er tot dusver van uit dat de oudste afschriften van Constantijns werk te vinden waren in de medische school van Salerno, Italië. Die stond vlakbij het klooster van Monte Cassino, waar Constantijn leefde en zijn geschriften vervaardigde. Het document biedt nieuwe inzichten in de werkwijze van Constantijn en het klooster, dat destijds een groot productiecentrum van medische teksten was. Het historisch belang van de vondst is daarom groot. Vooraanstaand Monte Cassinokenner prof. Francis Newton van Duke University reageerde dan ook met ’Ik ben verbijsterd!’ nadat hij de tekst op Kwakkels verzoek had geïdentificeerd.
Oerversie
Kwakkel en Newton onderwierpen het handschrift aan nadere studie en constateerden dat het de oerversie van de Pantegni bevat. Zeer waarschijnlijk is het onder toezicht van Constantijn zelf gemaakt. Duidelijk is te zien dat er op veel plekken aan de tekst is gesleuteld. Beide wetenschappers bereiden een publicatie voor, bijgestaan door specialisten van de universiteiten van Arizona State, Coastal Caroline, Duke en Helsinki.
Turning over a New Leaf
Kwakkel doet zijn onderzoek in het kader van het NWO VIDI-project Turning Over a New Leaf: Manuscript Innovation in the Twelfth-Century Renaissance. Binnen dit project onderzoeken drie geleerden hoe wetenschappelijke kennis werd gepresenteerd in boeken tijdens de ‘renaissance’ van de twaalfde eeuw, de belangrijkste bloeiperiode van kunst en wetenschap vóór de Italiaanse Renaissance.
Presentatie onderzoeksuitkomsten
Op 30 september presenteerde Kwakkel zijn bevindingen in het National Humanities Centre van Duke University. Dat was in het kader van een nieuw financieringsinitiatief van de Amerikaanse overheid waarbij een klein gezelschap specialisten de gelegenheid krijgt om drie dagen over een bepaald onderwerp te discussiëren.
Over Constantijn de Afrikaan
Constantijn de Afrikaan (gestorven kort voor 1099) was een islamitische kennismigrant die zijn wijsheid had opgedaan bij de Arabieren in Noord-Afrika. Hij introduceerde de eerste alomvattende medische handboeken in het westen door ze vanuit het Arabisch te vertalen in het Latijn. Het Complete boek van de medische kunst van Ali ibn al-Abbas al-Majusi ('Haly Abbas', gestorven in ca. 994) werd in heel Europa bekend als Liber pantegni, tot in de 16e eeuw verplichte kost voor (aspirant-)artsen.
Constantijn bedreef medische wetenschap op een manier die revolutionair was in de Westerse wereld van zijn tijd. Hij baseerde zich op praktijkervaring - zijn uitgebreide anatomische beschrijving van het menselijk oog is daar een voorbeeld van – maar hij bekeek kwalen ook vanuit filosofisch perspectief. Zo beschouwde hij liefdesverdriet als een ziekte.
(11 oktober 2010 - Daniël Scheen)