‘Het is erger dan ik dacht, het raakt ons allemaal’
beeld: Erik Paulis
Hoe kan de academische wereld omgaan met de nieuwe politieke werkelijkheid in de Verenigde Staten? Daarover bogen zich vrijdagmiddag bestuurders, docenten, onderzoekers en studenten van de Universiteit Leiden in het Kamerlingh Onnes Gebouw. ‘Geef je niet bij voorbaat gewonnen, verdedig de academische vrijheid.’
Twee dingen vallen op bij de Leidse bijeenkomst, een initiatief van universiteitshistoricus Pieter Slaman: de wil om concrete oplossingen te vinden, en de invloed die de Amerikaanse omslag nu al heeft op Leiden en Den Haag.
In een afgeladen collegezaal en onder flinke belangstelling van de media, is de toon over de nieuwe situatie meteen gezet. Slaman verzoekt alle aanwezigen geen opnames te maken tijdens het discussiegedeelte, zodat iedereen vrijuit kan spreken. ‘Ik vind het afschuwelijk dat ik dat moet zeggen, maar zover zijn we nu.’
Rector magnificus Hester Bijl ziet de onrust die de berichtgeving over de aanvallen op de academische vrijheid in de Verenigde Staten van de afgelopen weken veroorzaakt. Ze maakt ondubbelzinnig duidelijk dat de universiteit achter de duizenden getroffen academici in de VS staat, en vanzelfsprekend ook achter haar eigen medewerkers en studenten.
De Leidse aanpak
In het KOG geven naast Bijl nog vier sprekers een eerste aanzet tot een gestructureerde omgang met de beperkingen vanuit Amerika. Het is een typisch Leidse aanpak, stellen de aanwezigen na afloop vast: geen algemeen statement maken, maar vragen stellen, zorgen uiten en discussiëren.
Carina van de Wetering windt er geen doekjes om: ‘Onze universiteiten liggen onder vuur. Hun studenten, hun medewerkers, maar ook onze bredere academische gemeenschap.’ De docent Amerikaanse Politiek schetst de veranderde omgeving waarin Amerikaanse universiteiten moeten werken. Ze worden geconfronteerd met democratisch verval, polarisatie en het door Trump gecreëerde personal leadership.
Ineens zijn de universiteiten en hun onderzoek er niet meer voor ‘het volk’, maar staan ze er juist recht tegenover. Van de Wetering heeft vier tips: wees open naar de ander en naar de verschillen, kies je eigen pad en houd daaraan vast – geef je niet bij voorbaat gewonnen, verdedig het instituut en zijn academische vrijheid. En: maak oogcontact, maak een praatje en vertrouw je collega’s.
Informeren, beschermen en verbinden
De Amerikaanse Jesse Morgan-Owens, universitair docent North American Studies, sluit zich daarbij aan. Ze is blij dat alle aanwezigen - men had ook in de zon op een terras kunnen zitten - hebben gekozen voor dit belangrijke debat. Morgan-Owens sprak voorafgaand aan de bijeenkomst met tientallen collega’s en vijftig Leidse studenten. ‘Het gaat er niet om wat er gebeurt of hoe we hier zijn beland. De vraag is: hoe gaan we om met dit moment? Als wetenschapper zou ik graag de tijd stilzetten en de ontwikkelingen zorgvuldig analyseren. Maar die mogelijkheid hebben we nu niet, dat is iets voor toekomstige onderzoekers. Wat we moeten doen is: informeren, beschermen en verbinden.’
Morgan-Owens kent collega’s die hun financiering al zijn kwijtgeraakt. En ook de volgende spreker, hoogleraar Normatieve aspecten van de geneeskunde Martine de Vries, ziet de gevolgen van het Amerikaanse beleid reeds in de praktijk. Er zijn financiële hindernissen, omdat zo’n 80 procent van het budget van de National Institutes of Health (NIH), de grootste financier van medisch onderzoek ter wereld, is bevroren. Het LUMC blijft zo zitten met onkosten die niet vergoed worden. Maar er zijn ook persoonlijke gevolgen: beurzen worden geweigerd en publicaties ingetrokken. En dan zijn er de zorgen over de betrouwbaarheid van onderzoeksdata. PubMed, een van de belangrijkste databases voor publicaties uit de medische en gezondheidswetenschappen, is een Amerikaanse overheidsinstelling. ‘Ik kijk elke dag even naar mijn eigen publicaties, staan ze er nog op?’ De Vries wijst erop dat het goed is in gedachten te houden dat de interpretatie van onderzoek uit de VS misschien moet veranderen en dat de wetenschap belangrijke partners kwijtraakt.
Let op de kleine lettertjes
Over die partnerschappen geeft Anouschka Versleijen, directeur van LURIS, tips, al tast ook zij soms nog in het duister. ‘Veel is onduidelijk, wij kunnen mensen bij Amerikaanse programma’s soms niet meer bereiken.’
Wat ze wel aanraadt: kijk goed naar de kleine lettertjes in contracten met partners in de VS. ‘Onze contracten voldoen aan de kernwaarden van de KNAW, het is voor ons belangrijk die in ere te houden. Samenwerken blijft belangrijk; als dat verdwijnt, heeft dat grote gevolgen voor de wetenschap. Maar controleer je papierwerk goed, of laat ons ernaar kijken.’
Waar Leidse onderzoekers naar LURIS kunnen, is er voor de studenten de Student Educational Affairs (SEA). Uit de zaal komen veel vragen en opmerkingen van ongeruste studenten. Kun je nog veilig naar de Verenigde Staten reizen voor workshops of conferenties? En moet je dat eigenlijk nog wel willen als je daarvoor je sociale media moet opschonen en op je woorden moet letten?
Medewerkers horen ook van collega’s en studenten dat ze hun studiereizen afzeggen. De universiteit heeft de studenten van wie ze weten dat die binnenkort naar de VS reizen uitgenodigd voor een informatiesessie die aanstaande maandag op de agenda staat.
Pieter Slaman vindt de discussie ‘indrukwekkend’. ‘Het is erger dan ik dacht, het raakt ons allemaal, nu al. Ik ben er wel erg gelukkig mee dat er zoveel praktische tips zijn gegeven.’