Verdwijnende talen laten terugkeren: ‘Taal is onderdeel van je identiteit’
Benoeming
Rik van Gijn is per 1 december jongstleden benoemd tot hoogleraar Ethnolinguistic Vitality and Diversity in the World. Hij wil die positie graag gebruiken om onderzoek naar taalvitaliteit op te zetten. ‘Mensen geven hun moedertaal vrijwel nooit geheel vrijwillig op.’
In Leiden wordt al veelvuldig onderzoek gedaan naar de variatie van talen. Zo onderzoekt Van Gijn zelf hoe verschillende taalfamilies zich gedurende duizenden jaren hebben verspreid door Zuid-Amerika. Met de ingang van de nieuwe leerstoel komt daar nog een opdracht bij: de vitaliteit van talen in kaart brengen en de positie van verdwijnende talen versterken.
Taal verdwijnt nooit zomaar
‘Taal is onderdeel van je identiteit’, legt Van Gijn het belang van zijn opdracht uit. ‘Als mensen hun taal opgeven, doen ze dat bijna nooit geheel vrijwillig. Het lijkt misschien soms van wel, dat ze het bijvoorbeeld doen om meer economische kansen te krijgen, maar als je ze vervolgens zou vragen of ze ook zouden wisselen als ze die economische mogelijkheden ook met hun eigen taal zouden krijgen, denk ik dat het antwoord vrijwel altijd nee zal zijn.’
Daarbij komen nog de schrijnender situaties die maken dat mensen van taal wisselen. Van Gijn: ‘Ze krijgen bijvoorbeeld straf op school als ze hun taal gebruiken. Tegenwoordig zie je dat gelukkig minder, maar dergelijk beleid heeft sporen nagelaten in de wijze waarop mensen denken over hun eigen taal, net als discriminatie en racisme. Als dergelijke groepen hun taal willen revitaliseren, wil ik hen zo goed mogelijk helpen.’
Van Zuid-Amerika tot Nederland
Van Gijn volgt daarbij het wetenschappelijke adagium dat meer onderzoek noodzakelijk is. ‘Eind maart gaan we naar Peru, waar we een meeting hebben met een universiteit die als doel heeft om inheemse jongeren beter toegang te geven tot hoger onderwijs. Ik hoop dat we daarmee een ingang in dat gebied hebben, ook omdat Zuid-Amerika een gebied is waarop de faculteit veel kennis heeft. Dat wil ik blijven uitstralen.’
Een andere focus wordt meertaligheid in Nederlandse steden. ‘We hebben zowel binnen Leiden als daarbuiten contacten gelegd’, vertelt Van Gijn. ‘Samen met collega’s uit Tilburg, Amsterdam en Groningen willen we in kaart brengen welke talen mensen in Nederlandse steden spreken. Gemeentes hebben vaak informatie over de nationaliteit van hun inwoners. Ze weten vaak ook wel of mensen een migratieachtergrond hebben, maar over taalgebruik is vaak niets bekend. Dat kan nuttige informatie zijn voor hun communicatie. Voor mijzelf is het leuk om ineens dicht bij huis te werken, in plaats van met gegevens over Zuid-Amerika.’
‘Laat het bestaan’
Voorlopig is het afwachten of de eerste initiatieven tot een project leiden dat wordt gefinancierd, maar Van Gijn is in elk geval blij dat hij van start kan als hoogleraar. ‘Het is best bijzonder dat er financiering is voor een nieuwe leerstoel in een tijd waarin de geesteswetenschappen zo onder druk staan. In Leiden hanteren we een unieke aanpak voor Latin American Studies en African Studies. Ik hoop er met deze extern gefinancierde leerstoel aan deze mooie en belangrijke traditie bij te dragen.’