De verborgen wereld van hout onthuld
Vier jaar lang bestudeerde Vicky Beckers houten plakjes onder de microscoop. Zo bracht ze de anatomie van twee plantenfamilies in kaart. Haar onderzoek helpt om houtsoorten te herkennen. Dat is handig voor de houthandel én de archeologie.
Onder de microscoop kun je houtstructuren beschrijven en soorten onderscheiden. Dat is precies wat Vicky Beckers heeft gedaan tijdens haar promotieonderzoek bij Naturalis en Universiteit Leiden. ‘Net zoals wij organen hebben met verschillende functies, heeft hout ook onderdelen met eigen functies: het transporteert water, geeft stevigheid en dient als opslag. Dit verschilt per soort. Het hout van een liaan ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan dat van een boom, omdat lianen flexibeler zijn.’
In Naturalis had Beckers een van de grootste wetenschappelijke houtcollecties ter wereld tot haar beschikking. Ze onderzocht er talloze houtplakjes van twee plantenfamilies. ‘Onder de microscoop zie je allerlei patronen’, legt Beckers uit: ‘Ronde of langwerpige cellen, dikke of dunne wanden, en soms zelfs kristallen binnenin de cellen. Dit soort verschillen helpen ons om soorten te herkennen en te begrijpen hoe ze zich aanpassen aan hun leefomgeving.’
‘Onder de microscoop zie je allerlei patronen’
Hoe bomen zich aanpassen aan klimaatverandering
Een van haar onderzoeksvragen was hoe houteigenschappen zich door de tijd ontwikkelen. ‘Sommige planten evolueerden van een nat naar een droog klimaat, met aanpassingen in het hout als gevolg. Door stambomen te vergelijken, kon ik zien of deze veranderingen binnen verwante soorten plaatsvonden of meerdere keren onafhankelijk ontstonden. Dat helpt ons beter te begrijpen hoe bomen zich aanpassen aan hun omgeving.’ Met die kennis kunnen we bijvoorbeeld betere klimaatbestendige plantensoorten kweken.
Boomfamilies
De twee families die Beckers onderzocht zijn Apocynaceae en Sapotaceae. De eerste wordt ook wel de maagdenpalmfamilie genoemd, onder de tweede vallen onder andere de Sheaboom (waar sheaboter van gemaakt wordt), de arganboom (waar arganolie van gemaakt wordt) en een latex-producerende boom.
De onderzochte boomsoorten waren nog niet eerder zo gedetailleerd in kaart gebracht. Beckers: ‘De ene familie is bijzonder divers in groeivormen, en de andere heeft extreem hard hout, waardoor eerder weinig onderzoekers zich eraan waagden.’
Houtidentificatie: van handel tot archeologie
De gegevens die Beckers de afgelopen jaren heeft verzameld zijn toegevoegd aan InsideWood, een grote database die douanebeambten en onderzoekers wereldwijd gebruiken om houtsoorten te identificeren. ‘Ongeveer 30% van al het verhandelde hout is illegaal, in sommige tropische gebieden zelfs 90%. Het correct identificeren van houtsoorten is cruciaal om ontbossing en illegale handel tegen te gaan.’
Ook archeologen maken gebruik van haar data. ‘Houtresten in archeologische vondsten bevatten vaak geen DNA meer, maar via houtanatomie kunnen we toch achterhalen welke houtsoorten vroeger werden gebruikt voor gereedschap, schepen en gebouwen.’
Oud vakgebied met nieuwe inzichten
De discipline houtanatomie is al eeuwenoud. ‘Technisch gezien begon Antoni van Leeuwenhoek er al in de zeventiende eeuw mee.’ Desalniettemin is het nog steeds relevant. Beckers legt uit: ‘DNA-technieken zijn vaak niet bruikbaar. In archeologische vondsten of in een plank tropisch hardhout vind je geen DNA meer; dat is dood hout. Daarom blijft microscopisch onderzoek noodzakelijk. Dankzij AI wordt het vakgebied bovendien steeds geavanceerder en efficiënter.’
Toch blijft er nog veel te ontdekken. ‘Er zijn nog duizenden boomsoorten die nooit onder de microscoop zijn onderzocht,’ aldus Beckers.
Promotie
Vicky Beckers promoveert op 1 april met haar proefschrift Comparative wood anatomy and evolution of Apocynaceae and Sapotaceae.