Poëzievertaalwedstrijd: eindeloos puzzelen met taal
In november werd in Leiden de eerste Nederlandse vertaling van het verzamelde werk van de twintigste-eeuwse dichter W.H. Auden gepresenteerd. De gebeurtenis werd luister bijgezet met een poëzievertaalwedstrijd, die drie winnaars opleverde.
‘Aanvankelijk wilden we alleen vieren dat Audens werk voor het eerst is vertaald in het Nederlands’, vertelt Jan van Dijkhuizen, die de wedstrijd met Katinka Zeven organiseerde. ‘Toen dacht ik: zou het niet leuk zijn om hier een hele middag over literair vertalen van te maken, waarvoor mensen ook zelf een vertaling kunnen maken?’
Zo gezegd, zo gedaan. Audens vertaler Han van der Vegt is zelf ook dichter, en zijn gedicht Alles is beschikbaar werd online gezet met een oproep om het naar het Engels te vertalen. Veertien inzenders gaven daaraan gehoor, met name studenten. ‘We waren aangenaam verrast door dat aantal’, zegt Van Dijkhuizen. ‘Niemand heeft hier studiepunten voor gekregen, we hadden geen grote prijzen. Dat studenten dan toch meedoen, geeft aan dat ze het ook in tijden van ontlezing leuk vinden om zo intensief bezig te zijn met taal.’
Consistent blijven
Een gedicht vertalen is een complexe opgave, zegt Van Dijkhuizen. ‘Je moet je enerzijds verdiepen in de brontaal, terwijl de vertaling ook op zichzelf overeind moet blijven. Vaak moet je daarvoor juist weer afstand nemen van diezelfde brontaal. Dat vereist creativiteit.’
Jo ten Bolscher, Veerle Tiemersma en Will Wroth slaagden daar volgens de jury het beste in. Waar andere inzenders opvielen door incidentele creatieve oplossingen, overtuigden hun vertalingen door de consistentie van de gemaakte keuzes. ‘Het is een gedicht met veel herhalingen. Dan is het belangrijk dat je die over de gehele linie goed uitwerkt’, verduidelijkt Van Dijkhuizen.
‘Aanvankelijk terughoudend’
‘Ik was aanvankelijk nogal terughoudend bij het idee een van mijn eigen gedichten voor de vertaalwedstrijd te gebruiken’ vertelt vertaler Han van der Vegt. ‘Het gaat ten slotte om Auden. Het enthousiasme van de studenten en de prachtige oplossingen waar ze mee gekomen zijn hebben me wel verrast. Ik ben het gedicht ook anders gaan bekijken, nu ik zie hoe lastig het te vertalen is. Dat maakt het zeer geschikt.’
‘Misschien kan ik het wel’
Student Engelse taal en cultuur Jo ten Bolscher zag zijn winst niet aankomen. ‘Ik vond het heel verbazingwekkend. Toen ik de mail met de oproep kreeg, vond ik de wedstrijd vooral geschikt voor een vriendin van mij die dicht en voor een vriend die de master vertalen doet, maar ik merkte dat ik er zelf ook mee bezig bleef. Dan kwam er ineens weer een zin in mijn hoofd. Langzaam maar zeker begon ik te geloven dat ik het misschien wel kon, zo’n gedicht vertalen. Op de dag van de deadline heb ik toch maar ingestuurd. De winst was een fijne bevestiging en een aanmoediging om met poëzie bezig te blijven.’
‘Spelen met herhaling’
Ook Veerle Tiemersma zag de winst niet aankomen. ‘Ik deed vorig semester de minor vertalen, wat ik heel erg leuk vond. Toen ik de wedstrijd zag, vond ik daarom dat ik moest meedoen, al was het ook een goed excuus om het werken aan mijn scriptie over Ali Smith wat uit te stellen. Smith staat bekend om haar spel met taal. Mijn focus daarbij lag op de herhaling van woorden en klanken, waardoor ik daar ook graag mee wilde spelen in mijn eigen vertaling van het gedicht. Het woord ‘alles’ heb ik daarom vertaalt met ‘all’. Dat resoneert met het Nederlands, maar bijvoorbeeld ook met het woord ‘installation’ later in het gedicht. Bij de uitreiking vond ik het heel leuk om te horen welke andere oplossingen deelnemers voor dezelfde problemen hadden gevonden. Sommige mensen hadden ‘alles’ vertaald met ‘totality’. Dat had ik niet gedurfd, omdat het zo anders is dan in het Nederlands.’
‘Risico genomen’
‘Ik heb dat risico met ‘totality’ wel genomen, zegt Will Wroth, de derde prijswinnaar. ‘In het Engels betekent dat niet alleen de volledige inhoud, maar ook de vorm en alles eromheen. Dat vond ik zo passend dat ik daarvoor heb gekozen, al heb ik het tegen het einde ook weer drie keer losgelaten. Daarmee neem je natuurlijk een risico, misschien vinden ze het maar belachelijk, maar in dit geval heeft het juist goed uitgepakt. Inmiddels ben ik klaar met mijn bachelor Engelse taal en cultuur, maar ik zal zeker literaire vertalingen blijven maken. Ik heb bijvoorbeeld veel boekjes bij cd’s vertaald, maar ook teksten van een architectenbureau. Die zijn heel precies in wat ze bedoelen, waardoor er een heel fijne wisselwerking ontstaat. Daar houd ik van. Dat literaire handwerk, dat kunnen DeepL of Google Translate nog niet.’
Alles is beschikbaar
gefeliciteerd
u hebt besloten alles te downloaden
als iemand alles verdient dan bent u het wel!
uw download van alles wordt voorbereid
waarschuwing
alles zal uw systeem en uw leven onherkenbaar veranderen
de gevolgen van de installatie van alles zijn onvoorspelbaar
uw systeem is goedgekeurd voor de installatie van alles
met alles begint de tijd van genieten
nog even geduld, dan kunt u van alle mogelijkheden profiteren
gaat u akkoord met de aan alles verbonden voorwaarden?
geeft u alles toestemming om uw systeem volledig te herzien?
de installatie van alles valt niet ongedaan te maken
alleen alles kan alles verbeteren
uw download van alles is begonnen
nog vijfentwintig minuten, dan is uw download compleet
o alles bereidt u voor op elke uitdaging
o alles is nu binnen handbereik
nog tien minuten, dan is uw download compleet
u hebt nog even tijd om u op de nieuwe mogelijkheden te verheugen
o alles is anders
o alles heeft een heldere interface
o alles biedt onbeperkte opslagcapaciteit
o alles kent oneindige toepassingen
profiteer ook van alles op uw andere apparaten
alleen alles zelf kan u de mogelijkheden van alles tonen
nog vijf minuten, dan is uw download compleet
uw hele leven is voorspel op dit moment
nog een minuut, dan is uw download compleet
alles wordt uitgepakt
o alles heeft beschikking over alles
o alles heeft toegang tot alles
o alles heeft bevoegdheid tot alles
alleen alles kan alles upgraden
alles wordt geïnstalleerd
de tijd van genieten is vrijwel aangebroken
alles kan beginnen
Han van der Vegt
All is available
congratulations
you have decided to download all
if anyone deserves all, it is you!
your download of all is being prepared
warning
all will alter your system and your life beyond recognition
the effects of installing all are unpredictable
your system has been approved for the installation of all
the age of bliss begins with all
you can put all to good use in just a few moments
do you accept all terms and conditions?
do you permit all to overhaul your system completely?
the installation of all cannot be reversed
all alone can enhance all
your download of all has started
twenty-five more minutes until your download is complete
o all prepares you for every challenge
o all is now within reach
ten more minutes until your download is complete
you could use this time to relish the new possibilities
o all has altered
o all has a clear interface
o all offers unlimited storage capacity
o all has infinite uses
put all to good use on your other devices too
only all itself can show you all possibilities
five more minutes until your download is complete
your whole life has been leading up to this moment
one more minute until your download is complete
unpacking all
o all has all at its disposal
o all has access to all
o all is entitled to all
all alone can upgrade all
installing all
the age of bliss has all but dawned
all is ready to begin
Veerle Tiemersma
Totality is now available
Congratulations
you have chosen to download totality
if anyone deserves totality, it’s you!
your totality download is being readied
warning
totality will transform your system and your life beyond recognition
installing totality brings with it unforeseeable consequences
your system has been approved to install totality
the age of pleasure begins with totality
in just a moment you will be able to take advantage of every possibility
do you consent to totality’s terms and conditions?
do you permit totality to comprehensively overhaul your system?
the installation of totality is irreversible
only totality itself can enhance totality
your totality download has commenced
your download will be finalised in twenty-five minutes
totality equips you for every challenge
totality is now within touching distance
your download will be finalised in ten minutes
you still have a moment more to delight in the new possibilities
totality is different
totality has a straightforward interface
totality offers boundless storage capacity
totality lends itself to unlimited applications
you can also enjoy totality on your other devices
only totality itself can demonstrate totality’s potential
your download will be finalised in five minutes
your entire life has been a prelude to this moment
your download will be finalised in one minute
totality is being extracted
totality has disposition over everything
totality has access to everything
totality has authority over everything
only totality itself can upgrade totality
totality is being installed
the age of pleasure is about to unfold
totality can commence
Will Wroth
at your fingertips
congratulations
you have chosen to download everything
clearly there’s nobody more deserving!
your download of everything is being prepared
warning
installing everything will change your system and your life forever
installing everything will have unintended consequences
your system has been cleared for the installation of everything
with everything, the time of rapture nears
please look forward to the endless possibilities
do you agree to everything’s terms and conditions?
do you agree to let everything overwrite your system?
installing everything cannot be undone
only everything can improve everything
your download of everything has begun
twenty-five minute(s) until your download is complete
o, everything prepares you for everything!
o, everything is at your fingertips!
ten minute(s) until your download is complete
you still have time to look forward to the new possibilities
o, everything has changed
o, everything has a clean interface
o, everything offers unlimited storage
o, everything can do anything
enjoy everything across all your devices
only everything can reveal the possibilities of everything
five minute(s) until your download is complete
this is the moment your entire life has been leading up to
one minute(s) until your download is complete
everything is being unwrapped
o, everything can control everything
o, everything can access everything
o, everything can authorize everything
only everything can upgrade everything
everything is being installed
the time of rapture is nigh
everything may begin
Jo ten Bolscher