Slavernij binnen het huishouden: ‘Onderbelichte manier om mensen tot slaaf te maken’
fotografie: Elif Kırankaya
Wanneer het gaat over mensen tot slaaf maken, gaat het vaak over Afrikanen die gedwongen naar Zuid-Amerika werden verscheept. Onderzoeker Timo McGregor schijnt met een nieuw Veni-onderzoek licht op een onbekendere methode, waarbij de inheemse bevolking via het huishouden van kolonisatoren in slavernij belandde.
Officieel was de inheemse bevolking van de meeste koloniën gevrijwaard van slavernij. Het zou onhandig en zelfs gevaarlijk kunnen zijn om de oorspronkelijke bewoners tegen je in het harnas te jagen. Veel koloniale machthebbers legden daarom vast dat zij hun vrijheid moesten behouden. De laatste jaren blijkt echter steeds vaker uit onderzoek dat dit vooral een papieren werkelijkheid was.
‘Het wordt steeds duidelijker dat het tot slaaf maken van de inheemse bevolking op grote schaal gebeurde, vooral vroeg in de zeventiende eeuw’, vertelt McGregor. ‘Het was essentieel voor de vroege ontwikkeling van de destijds nog kleine en jonge koloniën om de arbeid van inheemse mensen te gebruiken.’
Meer aandacht
De exacte arbeidsrelatie werd in officiële documenten vaak verhuld. ‘Zij werden bijvoorbeeld beschreven als huishoudelijke arbeiders’, zegt McGregor. ‘Dat was zogenaamd een vrije arbeidsrelatie, maar vaak ging daar wel degelijk een vorm van dwangarbeid achter schuil.’ De inheemse werkkrachten werden bijvoorbeeld in een huishouden geplaatst om een schuld te vereffenen of om boete te doen voor een politiek delict. Ook kwam het regelmatig voor dat de arbeidsrelatie aanvankelijk inderdaad vrij was, maar langzaam verschoof naar slavernij.
‘Sinds kort is er steeds meer aandacht voor dit soort patronen’, vertelt McGregor, die zich voor zijn promotieonderzoek al bezighield met de Surinaamse vorm van deze slavernij. ‘We weten dat ze wereldwijd voorkwamen, maar we hebben nog geen goed beeld van de manier waarop juridische en sociale ideeën het proces van tot slaaf maken ondersteunden. Ik wil die in kaart brengen voor zowel Zuid-Amerika als de Molukken.’
Wie had macht over wie?
McGregor focust daarbij op juridische archieven. ‘Daarin vind je allerlei alledaagse conflicten tussen mensen’, legt hij uit. ‘Het gaat bijvoorbeeld om de straf van een bediende of over mensen die van het ene huishouden naar het andere gaan.’ Indirect ligt hier steeds dezelfde vraag aan ten grondslag: wie had macht over wie?
‘In de zeventiende eeuw had het hoofd van het huishouden wereldwijd veel juridische autoriteit over de mensen uit zijn huishouden, van familieleden tot bedienden’, vertelt McGregor. ‘Dat maakte het makkelijk om dat principe over culturele grenzen te vertalen. Ook in de koloniën accepteerden mensen snel dat een hoofd van een huishouden deze macht had. Dat maakt het een heel breed gedragen patroon, dat geschikt is om vergelijkingen te maken tussen verschillende samenlevingen. Hoe vond de juridische ontwikkeling van slavernij plaats en wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen verschillende culturen van slavernij en dwangarbeid?