'Lokaal bestuur onder druk: integriteit blijft een uitdaging', volgens Toon Kerkhoff
Integriteit in (lokaal) bestuur is actueler dan ooit tevoren. Goed bestuur, waarbij integriteit voorop staat, is een spanningsveld waarin publieke waarden en verschillende belangen elkaar soms in de weg zitten. Toon Kerkhoff, universitair hoofddocent en onderzoeker, stelt: 'Voor bestuurders is het belangrijk om goed te balanceren tussen belangen om effectief te besturen.'
Wat is goed bestuur en hoe is dat veranderd?
Kerkhoff richt zich in zijn onderzoek onder meer op de geschiedenis van corruptie en integriteit*.
‘Wat als integer wordt gezien, verandert door de jaren heen. Vijftien jaar geleden viel niemand over bepaalde dingen die nu onacceptabel zijn,’ vertelt hij. De publieke waarden zijn aan verandering onderhevig en er is in toenemende mate behoefte aan openbaarheid; gedrag ligt meer dan ooit onder een vergrootglas. Integriteit wordt daarnaast door verschillende actoren anders gedefinieerd. Kerkhoff legt uit: ‘Burgers kijken anders tegen integriteit aan dan bestuurders. Dat kan tot wrijving leiden. Wat juridisch klopt, voelt voor burgers soms niet rechtvaardig aan, zoals hoe wordt omgegaan met declaraties of wanneer er sprake is van ogenschijnlijke belangenverstrengeling.’
Openbaarheid: eis van de burger of van bestuurders?
‘Beiden,’ zegt Kerkhoff, ‘maar vooral burgers willen meer transparantie.’ Burgers willen meer inspraak en geïnformeerd worden over beslissingen en financiën. Dit leidt soms tot een spanningsveld, want meer openheid zorgt ook voor meer vragen. Kerkhoff merkt op dat dit de efficiëntie van bestuurders kan beperken, bijvoorbeeld door lange inspraakprocedures. ‘Toch moeten burgers gehoord worden in het beleid, ook al maakt het de besluitvorming complexer. De grote vraag is waar, wanneer, hoe en bij wie inspraak te beleggen, zodat het zowel nuttig als efficiënt blijft. Kerkhoff ziet dat burgerparticipatie de laatste tien jaar sterk is toegenomen. ‘Transparantie en openbaarheid zijn belangrijke publieke waarden, maar zorgen voor uitdagingen. Bij het betrekken van burgers krijg je soms te maken met vertragingen of zelfs bestuurlijke problemen. Het is belangrijk dat bestuurders gericht vragen stellen en burgers op de juiste momenten in een proces betrekken om effectief te blijven.’
Wat is goed bestuur volgens u?
‘Goed bestuur is het balanceren van soms tegengestelde waarden en belangen en ervoor zorgen dat je duidelijk en open bent over de keuzes die je maakt. Het is daarbij belangrijk om proactief te zijn. In tijden van crisis moeten er heldere plannen klaarliggen om goed te handelen zodat je niet gelijk achter de feiten aanloopt. Burgemeesters, griffiers, wethouders, raadsleden en ambtenaren kunnen hier nog veel winst behalen; meer samenwerking en gesprekken ‘in vredestijd’ biedt de mogelijkheid om beter voorbereid te zijn en van elkaar leren. Dit komt aan bod in de cursus lokale politiek.’
Integriteit op lokaal bestuursniveau: hoe staat het daarmee?
Bij lokale overheden spelen relatief meer integriteitskwesties, staat in het deelrapport 'Quo Vadis?' integriteit in overheidsorganisaties.
'Lokaal spelen voortdurend integriteitskwesties, wat logisch is,' zegt Kerkhoff. ‘Het lokaal bestuur is de grootste bestuurslaag in Nederland en staat dichter bij de burger, waardoor belangen sneller verstrengeld kunnen raken. Denk aan een wethouder met betrekking tot sport die een nevenfunctie uitoefent die mogelijk conflicteert met zijn werk, zoals bij een voetbalclub. Burgers zien de invloed van zulke posities direct. Deze risico’s zijn groter op lokaal niveau vanwege de betrokkenheid van het bestuur bij de gemeenschap.’ Er zijn integriteitsvragen tussen politieke partijen, ambtenaren en wethouders, en tussen gemeenteraadsleden en colleges. ‘Door het gesprek over integriteit te blijven voeren, blijf je alert en voorkom je grotere problemen.’
Hoe kan integriteit door het gesprek te voeren worden gewaarborgd?
Bestaande kennis kan, om integriteit te borgen en te versterken, beter worden ingezet. Het wiel hoeft niet opnieuw uitgevonden te worden. Moreel vakmanschap is essentieel en kun je vergroten met bestaande middelen, legt Kerkhoff uit. ‘Moreel vakmanschap geeft antwoord op de vraag: hoe gaan bestuurders op een verantwoorde manier om met moeilijke keuzes? Als bestuurders beter leren omgaan met kwesties waar dit speelt, voornamelijk bij ethische dilemma’s, dan kan integriteit beter worden gewaarborgd.’
Tekst: Margo Klein
Meer weten over lokale politiek?
Vanaf 17 januari start de nieuwe leergang ‘Lokale politiek en bestuur’ bij het Centre for Professional Learning. Wil jij aan de slag met thema’s als integriteit, leiderschap en ambtelijk vakmanschap? Ontwikkel jezelf als professional en doe kennis op onder begeleiding van Toon Kerkhoff en andere experts op het gebied van politiek en bestuur.
Meer informatie