Advies aan bestuur en rechter: 'Open je dossier over burgers'
Klare taal en betere regels rond geheimhouding. Dit zijn enkele aanbevelingen van Leidse onderzoekers om de toegang tot informatie te verbeteren voor burgers die procederen tegen de overheid. Bestuur en rechter moeten zo vroeg en zoveel mogelijk informatie delen.
Onderzoekers Annemarie Drahmann, Ymre Schuurmans en Louis Honée presenteerden de conclusies en aanbevelingen gisteren tijdens de Open Donderdag. Hun rapport moet leiden tot aanscherping van bestuurswetgeving en de rechtspraktijk.
De onderzoekers brachten in kaart hoe burgers sterker komen te staan wanneer zij in een procedure terecht komen tegen een gemeente, provincie of het Rijk en zij van die organen de informatie nodig hebben die op hun zaak betrekking heeft. Dit kan al het geval zijn vanaf het moment dat mensen of ondernemingen een bezwaarschrift indienen.
Aanleiding voor de studie was een manifest uit 2022 waaruit de scheve verhouding naar voren kwam tussen de informatie die bestuursorganen hebben over burgers en de informatie bij de burger zelf. Dit riep de vraag op hoe burgers wel toegang krijgen tot dezelfde overheidsinformatie die de overheid al heeft. Het onderzoek komt ook voort uit het Actieplan Open Overheid en een programma van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
Ongelijke positie
Uit het onderzoek kwam naar voren dat burgers zonder advocaat of andere rechtsbijstandsverlener, een zwakke en dus ongelijke positie hebben tegenover een gemeente of ander overheidsorgaan. Dit terwijl wetgeving en procedures steeds complexer worden en daardoor moeilijker te begrijpen zijn voor burgers.
Drahmann: 'Als een burger bijvoorbeeld in beroep gaat tegen een vergunning, dan is steeds belangrijker geworden dat hij zelf zijn bezwaren onderbouwt met bewijs. De rechter doet minder aan eigen feitenonderzoek dan vroeger. Hierdoor is het belangrijker geworden dat de burger weet welke informatie de overheid allemaal heeft. Het is wel zo eerlijk immers, als beide partijen zich in een gelijke informatiepositie bevinden, ofwel equality of arms.'
Openheid van informatie
De burger zou minder moeite hoeven te doen om documenten en andere informatie te krijgen uit het dossier dat dat overheden samenstellen bij procedures, aldus de onderzoekers. Omgekeerd moeten overheden en rechtspraak meer moeite doen om de burger die informatie te geven.
“Op dit moment wordt er relatief veel van burgers verwacht om stukken te verkrijgen”, schrijven de onderzoekers. “Een burger dient erop alert te zijn dat het procesdossier mogelijk incompleet is. Hij dient vervolgens zelf assertief genoeg te zijn om deze stukken alsnog op te vragen. Daarbij dient de burger vaak zelf te achterhalen hoe en waar de stukken kunnen worden opgevraagd. Het is daarom van belang dat zowel bestuursorganen als rechters hierop inspelen en zo vroeg mogelijk hierop acteren.”
Tegemoetkoming bij vertrouwelijkheid
De onderzoekers hebben ook gekeken naar de manier waarop overheden informatie tijdens de procedure geheimhouden. Schuurmans: 'De rechter moet er uiteindelijk voor zorgen dat de burger een eerlijk proces heeft, ondanks dat hij of zij een deel van de informatie niet kent. Soms zal dat betekenen dat de rechter compenserende maatregelen moet treffen. Ook zou het mogelijk moeten worden dat de rechter in bijzondere gevallen de partij die een beroep doet op vertrouwelijkheid – dat is vaak de overheid – kritisch kan bevragen achter gesloten deuren. Dit komt de waarheidsvinding ten goede.'
Aanbevelingen voor transparantie van procedures
Drahmann, Schuurmans en Honée presenteerden een tiental aanbevelingen rond de toegang van burgers tot hun procesdossier en de openbaarheid van de informatie daarin. Deze moeten ertoe leiden dat zowel bestuursorganen als de rechter meer oog hebben voor de behoefte aan informatie van de burger. De rechterlijke macht zou zich kunnen afvragen of het proces voor de burger voldoende inzichtelijk (begrijpelijk) is. Drahmann: 'Want waarom vragen het bestuursorgaan en de rechter eigenlijk niet uit zichzelf aan de burger of zij nog stukken nodig hebben in hun procedure?'
Jan-Willem Oomen
Foto's: Layla Hassan
Foto banner: Wesley Tingey on Unsplash