‘Amerikaanse politiek geeft Europeanen een glimp van wat hen te wachten staat’
Ook als Nederlander kun je er niet omheen: de VS gaat binnenkort naar de stembus. Waar komt die fascinatie voor de Amerikaanse verkiezingen vandaan? En betekent al die media-aandacht dat wij een goed beeld hebben van wat daar gebeurt? Promovendus Bram Eenink geeft colleges over de Amerikaanse verkiezingen en legt uit.
Bram Eenink doet promotieonderzoek naar wat hij noemt ‘post-Amerikaanse literatuur’. ‘Het is literatuur die speculeert over het vergaan van Amerika. Dat klinkt heel post-apocalyptisch, maar ik zoek zelf naar een meer optimistische invulling daarvan.’ Daarnaast geeft hij momenteel een HOVO-cursus over de Amerikaanse verkiezingen voor 50-plussers met interesse in het onderwerp die op zoek zijn naar meer historische context.
Geopolitieke grootmacht
De internationale aandacht voor de Amerikaanse verkiezingen is volgens Eenink makkelijk te verklaren. ‘Amerika is binnen ons geopolitieke systeem nog steeds dé grootmacht, al wordt die positie steeds minder en ligt de VS meer onder vuur.’ Sinds 2016 is er extra aandacht voor de verkiezingen vanwege de ‘opvallende stijl en retoriek’ van Donald Trump. ‘Zeker ook opvallender dan bijvoorbeeld in 2012 met Obama tegen Mitt Romney. Er was toen veel aandacht voor het feit dat Obama als zwarte president werd verkozen. Maar zijn tegenstanders waren niet echt van die enerverende populistische types. En dat was Trump duidelijk wel.’
Christelijk en conspiracy-rechts
Voor Europeanen geven ontwikkelingen in de Amerikaanse politiek vaak ook een inkijkje in wat ons te wachten staat. ‘Kijk naar radicaal rechts in Nederland. Daar zie je bewegingen die sterk worden beïnvloed door wat er in de VS gebeurt. Protestants-christelijk rechts, vooral vertegenwoordigd door de SGP, pikt mee van de Amerikaanse evangelicals, de Amerikaanse christelijke subcultuur.’ Zo ondertekende toenmalig SGP-leider Kees van der Staaij in 2017 de Nashville-verklaring, die oproept tot het afwijzen van homoseksualiteit. ‘Je ziet ook dat de invulling en framing van anti-abortuspolitiek vanuit Amerika wordt overgenomen. Het politiseren van abortus is duidelijk ontwikkeld in Amerika, en overgewaaid naar Nederland.’
Verder ziet Eenink dat ook rechtse groeperingen die samenzweringstheorieën aanhangen (‘conspiracy right’) veel aspecten van Amerikaanse bewegingen kopiëren. ‘In de VS had je zo’n 30 jaar geleden al de sovereign citizens, die zich met een soort legale toverkunst proberen te onttrekken aan de Amerikaanse overheid. In Nederland is dat sinds corona klakkeloos overgenomen door mensen die zich autonomen of soevereinen noemen en dezelfde trucs proberen toe te passen.’
Prestige in het mediacircus
In kranten, journaals en talkshows: dagelijks zie je Trump en Harris, niet zelden als opening of op de voorpagina. ‘Mijn onderbuikgevoel zegt dat veel Nederlandse journalisten het heel leuk vinden om mee te doen aan dat mediacircus. Er kleeft veel prestige aan Amerikaanse journalistiek en de politiek is een leuk spel om te volgen, ook omdat het nu zo verschrikkelijk spannend is.’
Eenink zou graag zien dat journalisten minder aandacht besteden aan ‘het spel’ en meer aan de gevolgen voor de Amerikaanse buitenlandpolitiek. ‘Het gaat vaak over wat kandidaten zeggen en welke gekke trucjes ze toepassen. Maar de afgelopen jaren maakt de verkiezingsuitslag ook echt verschil voor de buitenlandpolitiek die de VS bedrijft. En het Amerikaanse buitenland, dat zijn wij.’
‘De gemiddelde kiezer bestaat niet’
Wat Nederlandse journalisten ook zouden moeten afleren volgens Eenink: op zoek gaan naar de ‘gemiddelde kiezer’. ‘In zo’n gepolariseerd land bestaat eigenlijk geen gemiddelde kiezer meer. Het kan voor kandidaten soms gunstig lijken om je op de twijfelende kiezer in het midden te richten. Maar het is minstens net zo belangrijk om je eigen achterban te activeren. Het succes of falen van de Democratische campagne hangt erg af van hoeveel Kamala Harris-stemmers thuisblijven. Denk daarbij aan moslimgemeenschappen die zich vervreemd voelen van de Democraten door de houding ten opzichte van Israël.’
Door al die media-aandacht zullen Nederlanders wel een goed beeld hebben van hoe die verkiezingen werken. Of toch niet? ‘Bijna alle Amerikanisten die je op tv ziet, staan aan de kant van Harris. Dat is niet erg, want haar blik op de wereld komt het meest overeen met dat van de meeste Nederlanders. Maar het machteloze gevoel van het “onbekende Amerika” wordt wel onderschat. Slechts 50 of 60 procent van de Amerikanen gaat stemmen, en een groot deel voelt zich vervreemd van de politiek. Bij hen heerst het gevoel “het maakt toch niet meer uit”.’
Wat staat er voor Nederland op het spel?
Voor Nederland staat er in november veel op het spel, met name op het gebied van steun aan Oekraïne, legt Eenink uit. ‘Trump zei zelf: “op mijn eerste dag zorg ik voor vrede”. Dat lijkt me onzin, maar ik denk wel dat hij tot een toenadering kan komen met Rusland.’ Zowel Trump als Harris zoeken de confrontatie met China, maar Trump is ‘veel heftiger’ als het gaat om het buitensluiten van Chinese industrie. Een handelsoorlog tussen de VS en China gaat ons zeker raken. Ook wat betreft de NAVO-steun verschillen de twee kandidaten. Waar Democraten bereid zijn Europese kosten te dekken, denkt Trump volgens Eenink meer vanuit zijn business-instinct: ‘Waarom zou ik ervoor betalen?’ Onder Trump moet Nederland dus nog meer bijdragen aan de NAVO, wat we gaan merken in onze begroting.
Wie gaat winnen?
In de peilingen gaan Harris en Trump nek-aan-nek en is er geen duidelijke winnaar te voorspellen. Op wie zet Eenink zijn geld? ‘Zes maanden geleden had ik het gevoel dat Trump ging winnen. De komst van Kamala als kandidaat heeft dat veranderd. Ze is jonger, vitaler en verspreekt zich niet zo vaak als Biden. Mijn hoofd zegt dat Kamala nipt wint, maar mijn gevoel zegt dat Trump er met de zege vandoor gaat. Wie het ook wordt, het blijft tot het laatste moment spannend.’
Tekst: Tom Janssen
Foto: Unsplash