Hoe houd je burgers aangehaakt bij de democratie? Een interview met Carola Schoor
Als je makkelijke antwoorden wil op bestuurlijke vragen, kun je de democratie beter afschaffen, vindt dr. Carola Schoor. Een democratie hoort te wringen en vragen op te roepen. Voor een evenwichtige en rechtvaardige rechtsstaat is ‘een rechtsstatelijk kompas’ nodig.
Waarom is er aandacht voor de democratische rechtsstaat nodig?
‘In Den Haag lag de nadruk de afgelopen decennia vooral op efficiënt bestuur. Heel pragmatisch, met weinig oog voor rechtsstatelijkheid. Hierdoor is men af en toe flink uit de bocht gevlogen, denk aan het toeslagenschandaal. Het is nu belangrijk om stil te staan bij de rechtsstatelijke kant van het bestuur. Dat gaat deels om kennis; wat zijn bijvoorbeeld de beginselen van een democratie? Wat zijn grondrechten? En deels om het actief en grondig doordenken en bediscussiëren van casuïstiek. Is dit rechtvaardig? Gaat dit niet in tegen grondrechten van mensen? Wat maakt iemand integer? Wat zijn mijn eigen vooroordelen?’
In november gaat de derde editie van start. Waar sta je nu?
‘De eerste editie werd warm ontvangen. De combinatie van wetenschappers en praktijkmensen bracht een mooie mix en de instituutsbezoeken werden zeer gewaardeerd. Het ging echt leven wat er in al die Haagse gebouwen gebeurt. Zo waren we te gast bij de Nationale Ombudsman, de Raad van State en de Eerste Kamer. Er kwam wel veel informatie op cursisten af, daarom is er anderhalve cursusdag bijgekomen waardoor er meer ruimte is voor de basis en de rol van de media. Er is ook een ‘winter- of zomerbreak’: deelnemers lezen een boek en bespreken dat met elkaar, zo is er ook tijd om de lesstof te laten bezinken. Er worden ook alumni-activiteiten georganiseerd zodat mensen hun rechtsstatelijke kompas weer eventjes kunnen ijken.’
Carola licht toe hoe je een rechtsstatelijk kompas ontwikkelt bij de Academie voor de Rechtsstaat:
‘Je leert van wetenschappers én van elkaar, voert mooie discussies met deelnemers uit diverse vakgebieden en krijgt begrip voor elkaars positie.’
Over dat rechtsstatelijk kompas*, kun je dat toelichten?
*In de aanbevelingen in het eindrapport van de Staatscommissie Rechtsstaat wordt hier ook over gesproken (10 juni 2024)
‘De aanbeveling dat mensen een rechtsstatelijke kompas of antenne moeten ontwikkelen is zo raak. De democratische rechtsstaat is niet gemakkelijk. Als je makkelijke antwoorden wil, kun je de democratie beter afschaffen. Een democratie schuurt en vraagt iedereen om na te denken en zich in te spannen. Er is een alarmbel nodig die afgaat wanneer er te gemakkelijk over zaken wordt heengestapt. Ook dan geldt dat er géén beste oplossing bestaat voor iedereen, want er zijn altijd verschillende belangen die spelen.’
Waarom moeten professionals (openbaar bestuur) hier meer van weten?
‘Iedereen in het openbaar bestuur heeft een andere rol, een eigen perspectief. Als je je kunt inleven in elkaars positie en rol, ervaar je dat jouw kijk op de rechtsstaat niet de enige zaligmakende is. Je inleven in andere positie is essentieel als je werkt in de rechtsstaat.’
Hoe kun je na deze leergang de weerbaarheid van de democratie vergroten?
‘Dat kompas moet gaan werken. Als je het netwerk benut dat je tijdens en na de cursus opbouwt, ga je eerder met iemand in gesprek die met een vergelijkbaar probleem bezig is. Dat zorgt voor een bredere blik waarmee je naar een vraagstuk kijkt en dat leidt hopelijk tot meer evenwicht in de rechtsstaat. Bijvoorbeeld omdat je nog beter kijkt of een wetsvoorstel ook uitvoerbaar is. Of omdat je in gesprek gaat met ervaringsdeskundigen.’
Wat heb je terug gehoord van deelnemers?
‘Vooral veel enthousiaste reacties. En opbouwende kritiek waardoor we de nieuwe editie weer hebben kunnen verbeteren. Er is nu bijvoorbeeld meer aandacht voor de rol van de media. Het blijkt dat de ambtelijke wereld en de journalistieke behoorlijk gescheiden is; een kijkje achter de schermen van elkaars wereld is heel bevorderlijk. Dan ga je pas echt snappen hoe ‘Den Haag’ werkt, zelfs als je zelf in zo’n Haagse instelling werkt.’
Tekst: Margo Klein