Hoe het aanbidden van je opa je sociale status waarborgt
In het Oude Egypte aanbaden vooraanstaande families hun voorouders om hun hoge aanzien te behouden. Renata Schiavo onderzocht voor haar PhD deze link tussen religie en macht. ‘Men was bang dat de voorouders ongeluk zouden brengen als het aanzien van de familie daalde’.
‘Het stereotype beeld van Egypte is dat van de mummie, de piramide en van farao’s als Toetanchamon’, vertelt Schiavo. ‘De farao zou een alleenheerser zijn, zo wordt vaak gedacht, maar dat klopt niet. Onder de farao bevonden zich meerdere – sociaal hoog aangeschreven – families die toch wel enige invloed wisten uit te oefenen.’ Het zijn deze families op wie Schiavo's onderzoek zich richt.
Rituelen
Specifiek keek ze daarbij naar voorouderverering, waar de families vaak gebruik van maakten. ‘Deze rituelen waren bedoeld om te garanderen dat het familielid in kwestie dezelfde sociale status zou behouden in het hiernamaals als in het echte leven’, legt Schiavo uit. ‘Mocht dat niet gebeuren, of werd de geest op een andere manier gekrenkt, dan bestond de kans dat de geest de familie achtervolgde en ongeluk met zich meebracht.’ De families zorgden er met de rituelen dus vooral voor dat ze hun machtspositie in het heden behielden.
De aanbidding van voorouders richtte zich vooral op de mannen, maar ook de vrouw speelde een rol. ‘In de eerste plaats ondersteunden vrouwen de geest van de man wanneer deze overleed. Het zal de vrouw zijn geweest die namens haar overleden echtgenoot antwoordde. Zij fungeerde in de praktijk dan als zijn opvolger. Anders lag dat als vrouwen vroegtijdig overleden, bijvoorbeeld in het kraambed. Dan moest de opvolging veilig werden gesteld en waren zij het die ineens werden aanbeden.’
Opvolging
‘Zo dienden de geesten van overleden echtgenotes toestemming te geven aan de nieuwe echtgenote, voordat deze voor de achtergebleven kinderen mocht zorgen of zelf kinderen mocht baren’, vervolgt Schiavo. ‘Het voortbestaan van de familie was erg belangrijk, en daarin speelden vrouwen een belangrijke rol. Een gekrenkte geest van een echtgenote kon de familie zware schade berokkenen.’
‘Het was namelijk niet alleen gevaarlijk voor de familie van de aanstaande echtgenote, maar ook voor de kinderen van het eerste huwelijk. Rituelen werden als noodzakelijk gezien om de mogelijke woede van de overleden vrouw te sussen én om ervoor te zorgen dat de kinderen uit het eerste huwelijk hun status in de lijn van opvolging niet verloren.’