Hoe de zorg voor kinderen een wapen werd in de Holocaust
Met de heropening van scholen in het getto van Warschau probeerden de nazi’s hun deportatieplannen te verdoezelen. In haar oratie zet historicus Sarah Cramsey uiteen hoe zorg voor kinderen een instrument werd om mensen te misleiden. Tegelijkertijd kan zorg de samenleving bij elkaar houden en roept ze op tot meer onderzoek naar dit onderwerp.
Er is heel veel geschreven over de Holocaust maar dit onderwerp verdient meer aandacht, betoogt Cramsey in een interview naar aanleiding van haar oratie op 7 juni. 'Als je de Holocaust in Centraal-Europa door deze lens bekijkt, ontdek je veel voorbeelden van hoe de zorg voor kinderen als een wapen werd ingezet.'
Sarah Cramsey is bijzonder hoogleraar Geschiedenis van Midden-Europa, migratie en diaspora. De leerstoel is gefinancierd door de Oostenrijkse regering en de Stichting Oostenrijkse Studies van het Leids Universiteits Fonds.
Deportatie naar Treblinka
In haar oratie vertelde Cramsey wat er gebeurde in het getto van Warschau voorafgaand aan de opstand hier in april 1943. Volgens een ooggetuigenverslag van Zivia Lubetkin (tijdens het proces tegen SS-officier Adolf Eichman in 1961), voorspelden leden van de Jewish Fighting Organization al dat de nazi's het getto van Warschau zouden vernietigen na een misleidend bezoek van een Gestapo-officier. Twee dagen voor het Joodse feest Pesach kondigde een nazi-functionaris inderdaad nieuw beleid aan: Joodse kinderen zouden gaan profiteren van meer groenten, de heropening van scholen en de aanleg van nieuwe speelplaatsen. Een soortgelijk beleid was eerder ook aangekondigd in het voorjaar van 1942. Een paar maanden later werden meer dan 250.000 Joodse mannen, vrouwen en kinderen afgevoerd naar vernietigingskamp Treblinka. Daarom wisten Lubetkin en andere strijders, aldus Cramsey, dat het tijd was om zich te verdedigen tegen een nieuwe dreigende deportatie.
Speelgoed en babyflessen
Zorg werd ook op andere plaatsen als wapen ingezet. Verschillende ooggetuigenverslagen, foto's uit het Auschwitz Album en schilderijen van gevangene David Olere onthullen dat nazi-functionarissen ouders in Auschwitz-Birkenau toestonden om speelgoed en voorwerpen zoals babyflesjes voor hun kinderen mee te nemen vlak voordat ze naar de gaskamers gingen. Het was een opzettelijke tactiek om mensen te misleiden en rustig te houden, aldus Cramsey. ‘De zorg voor kinderen werd gebruikt als een middel om genocide mogelijk te maken.’
Van ooggetuigen naar foto's
Cramsey werkt aan een boek over het onderwerp: The Other Holocaust: Care, Children and the Jewish Catastrophe. Hiervoor doet ze onderzoek in archieven uit heel Europa, Israël en de Verenigde Staten. In het boek benadert ze zorg vanuit verschillende invalshoeken en bespreekt ze ook hoe inwoners in bezette gebieden Joodse kinderen hielpen. Haar benadering is interdisciplinair: ‘Mijn bronmateriaal varieert van administratieve documenten en memoires tot schilderijen, gedichten, slaapliedjes en foto's. Ik ontwikkel een theorie over hoe wij als historici naar de zorg voor kinderen kunnen kijken.’
Actuele oorlogen en conflicten
Haar oratie ging voornamelijk over de Holocaust, maar Cramsey is in de eerste plaats een historicus van Midden- en Oost-Europa. Binnen deze regio richt ze zich op de gecompliceerde Joodse geschiedenis in het gebied tussen Salzburg, St. Petersburg en Sarajevo. Als kenner van de Joodse geschiedenis wordt ze vaak gevraagd om een reactie te geven op de actualiteit. Historici zijn, zo merkt ze op, vaak terughoudend om hier commentaar te geven. Maar ze wil wel opmerken dat de zorg voor kinderen nog steeds als wapen wordt gebruikt in huidige conflicten over de hele wereld. ‘Van de gijzelnemers van Hamas die het op 7 oktober op baby's en kinderen gemunt hadden tot de ontvoering van Oekraïense kinderen door Russische troepen in de afgelopen twee jaar van dat conflict. In het bestuderen van oorlogen en conflicten - of het nu in Gaza, Soedan of elders is - is er ook aandacht nodig voor de opvang van kinderen en hun verzorgers. Het is vaak in tijden van massale ontheemding en onrust dat hun werk goed zichtbaar wordt.’
Foto: Getto van Warschau in voorjaar 1943/Wikipedia
