Interview met Kutsal Yesilkagit: ‘De rechtsstaat is meer onder druk komen te staan'
In de afgelopen jaren was de rechtsstaat er niet voor burgers, zo stelt Kutsal Yesilkagit. Hij is betrokken bij de Academie voor de Rechtsstaat en vertelt in dit interview meer over wat er in deze actuele leergang behandeld wordt.
Hoe heb je de vorige editie van de leergang Academie voor de Rechtsstaat ervaren?
In september 2023 ging de eerste editie van de leergang van start. Nu komt de volgende editie er alweer aan, in de maanden mei tot en met oktober gaan cursisten in een periode van 9 dagen aan de slag met de rechtsstaat. De leergang is vooral populair onder beleidsmakers, journalisten en politici maar ook onder andere professionals. ‘De impact van de leergang was groot en de discussies hebben veel teweeg gebracht’, vond Yesilkagit. Hij hoopt dit weer te bereiken in de volgende editie. Hij licht toe: ‘Het is mooi om te zien hoeveel energie er vrijkomt wanneer je een groep toegewijde mensen, cursisten en docenten, bij elkaar brengt rondom een thema, de rechtsstaat, dat zoveel losmaakt.’
Zag je een verschil in de visie van de deelnemers op de democratische rechtsstaat?
Yesilkagit ziet dat professionals het begrip rechtsstaat vanuit de eigen deskundigheid en ervaring benaderen. Tegelijkertijd is het begrip rechtsstaat op zichzelf al een veelzijdig begrip. Hij legt uit: ‘In debatten over misstanden, variërend van de toeslagen tot de gaswinning in Groningen, wordt al gauw ‘de rechtsstaat’ aangeroepen om uitdrukking te geven aan de ernst van wat er gebeurt. Bovendien komt daar ook nog eens bij dat de wetenschap zelf verschillende perspectieven en definities op de rechtsstaat hanteert.’
Is de volgende editie vrijwel hetzelfde of zijn er dingen veranderd?
De rol van de aanwezige journalisten leek voldoende om de media in relatie tot de rechtsstaat te belichten, maar Yesilkagit legt uit dat de deelnemers terugkoppelden daar meer over te willen weten. Yesilkagit legt uit: ‘De media krijgt nu een eigenstandige plaats in de cursus. Zo kun je dieper ingaan op de rol en de betekenis van de media in het geheel.’
Een ander punt was de rol van burgers nog meer ter sprake brengen. Yesilkagit zegt hierover: ‘In de afgelopen jaren is gezien hoezeer de rechtsstaat er niet is voor burgers als zij een fout maken, zoals bij het invullen van toeslagenformulieren. Of als zij door AI-algoritmen onterecht als mogelijke fraudeurs worden bestempeld. Of de schade van de aardbeving in Groningen, hier had een adequate afhandeling moeten plaatsvinden maar dat is niet gebeurd. De rechtsstaat is tekort geschoten in de ogen van de burgers. En de legitimiteit van de rechtsstaat berust voor een belangrijk deel op het perspectief dat burgers hebben op de rechtsstaat.’
Wat zijn momenteel de belangrijkste uitdagingen voor de democratische rechtsstaat?
Dat er democratische verkiezingen zijn is geen garantie voor politieke meerderheden die de rechtsstaat onaantastbaar achten. Yesilkagit licht toe: ‘Dat zagen we - en zien we mogelijk weer gebeuren - in de Verenigde Staten. En in Hongarije is de rechtsstaat onder de voet gelopen door populistische partijen. In Nederland zijn we lange tijd afgeschermd geweest van antirechtsstatelijke ideologieën.’
Sinds de laatste verkiezingen is daar geen sprake meer van. Dat zie je bij de kabinetsformatie: de grondrechten zijn een onderwerp op de onderhandelingstafel en een politieke partij meent zich te moeten inzetten voor het behoud van de democratische rechtsstaat.
Wat kan hiervan de achterliggende oorzaak zijn?
Volgens Yesilkagit is de doorgeschoten liberalisering van de economie en de dominantie van het marktdenken een belangrijke oorzaak voor de opkomst van het populisme. Hij licht toe: ‘De rechtsstaat was er wel voor het internationale bedrijfsleven, maar niet voor de gewone burgers.’ Dit heeft in de Europese Unie bijvoorbeeld grote gevolgen gehad; het goed functioneren van de markt en het vrije verkeer van goederen en diensten heeft voorrang gekregen op de kwaliteit van de publieke dienstverlening in de lidstaten.
Door het marktdenken is individualisering steeds belangrijker geworden, wat leidt tot een grotere tweedeling tussen hoog- en laagopgeleiden. Hierover zegt Yesilkagit: ‘Hoogopgeleiden weten gemakkelijk hun weg te vinden in de wereld, maar laagopgeleiden zijn voor hun welzijn afhankelijk van de kwaliteit van publieke dienstverlening.’
Is een nieuwe bestuurscultuur een oplossing voor het waarborgen van de democratische rechtsstaat?
Volgens Yesilkagit is de term ‘nieuwe bestuurscultuur’ te vaag, omdat je het verschillend kunt definiëren. Wat onvermijdelijk lijkt te zijn, is dat de overheid en de relatie tussen burgers en overheid anders ingericht moet worden. Yesilkagit: ‘Dat is een complex proces. De cultuur binnen de overheid moet vanuit een burgerperspectief veranderen en de organisatie van de dienstverlening moet worden herzien.’
Meedoen aan de Academie voor de Rechtsstaat?
Ben je een professional in een van de genoemde werkvelden en vond je dit artikel interessant? Dan is de leergang ‘de Academie voor de Rechtsstaat’ misschien iets voor jou. Er zijn nog plekken beschikbaar voor de volgende editie (start: mei 2024).
Meer weten en aanmelden